Waziri wa Fedha na Mipango Tanzaia Mhe.Dkt.Mwingulu Nchemba Akiwasilisha Bajeti ya Serekali ya Mwaka 2025/2026 Bungeni Jijiji Dodoma Juni 12,2025

 Wazirii wa Fedha , Dkt. Mwigulu Nchemba akionesha mkoba alipoingia bungeni jijini Dodoma kusoma Bajeti ya Seikali ya Mwaka wa Fedha 2025/2026, bungeni jijini Dodoma, Juni 12, 2025

Waziri wa Fedha, Dkt. Mwigulu Nchemba akisoma Bajeti ya Serikali ya Mwaka wa Fedha 2025/2026, bungeni jijini Dodoma Juni 12, 2025. (Picha na Ofisi ya Waziri Mkuu)

Na Saidina Msangi, WF, Dodoma

Waziri wa Fedha, Mhe. Dkt. Mwigulu Lameck Nchemba (Mb), anamewasilisha Hotuba ya Bajeti Kuu ya Serikali, ambapo ameliomba Bunge ridhaa ya kukusanya na kutumia jumla ya shilingi trilioni 56.49 kwa Mwaka wa Fedha 2025/26.

Dkt. Nchemba ameomba ridhaa hiyo bungeni jijini Dodoma, wakati akiwasilisha mapendekezo ya Serikali kuhusu makadirio ya mapato na matumizi kwa mwaka 2025/26, ambapo bajeti  hiyo inatarajiwa kugharamiwa na mapato ya ndani ya shilingi trilioni 40.47, misaada shilingi trilioni 1.07 na mikopo ya shilingi trilioni 14.95.

‘‘Kati ya mapato ya ndani yanayotarajiwa, mapato ya kodi ni shilingi trilioni 32.31, mapato yasiyo ya kodi shilingi trilioni 6.48, na mapato ya Mamlaka za Serikali za Mitaa shilingi trilioni 1.68. Aidha, mikopo inajumuisha shilingi trilioni 6.27 kutoka vyanzo vya ndani na shilingi trilioni 8.68 kutoka vyanzo vya nje’’, alifafanua Mhe. Nchemba.

Alieleza kuwa makadirio ya matumizi ya Serikali ya shilingi trilioni 56.49 kwa mwaka 2025/26 yanajumuisha Stahiki za watumishi na michango ya pensheni (Serikali Kuu) shilingi trilioni 9.17 pamoja na  ununuzi wa bidhaa na huduma shilingi trilioni 5.58.

Aliongeza kuwa matumizi mengine ni malipo ya riba za mikopo shilingi trilioni 6.49; na ruzuku kwa taasisi za Serikali, mashirika ya umma na Mamlaka za Serikali za Mitaa shilingi trilioni 22.17 na shilingi trilioni 7.72 kugharamia malipo ya mtaji kwa deni la ndani na nje.

‘‘Katika Mwaka wa Fedha 2025/26 Serikali inatarajia kuongeza kasi ya ukuaji wa Pato Halisi la Taifa kufikia asilimia 6.0 mwaka 2025 kutoka ukuaji wa asilimia 5.5 mwaka 2024, kuendelea kudhibiti kasi ya mfumuko wa bei na kuhakikisha kuwa unabaki kwenye wigo wa tarakimu moja ya wastani wa asilimia kati ya 3.0 - 5.0 katika muda wa kati’’, alifafanua Mhe. Nchemba.

Aidha, Dkt. Nchemba alisema Serikali inatarajia kuongeza Mapato ya ndani kufikia asilimia 16.7 ya Pato la Taifa mwaka 2025/26 ikilinganishwa na asilimia 15.8 mwaka 2024/25 na mapato ya kodi kufikia asilimia 13.3 ya Pato la Taifa mwaka 2025/26 kutoka asilimia 12.8 mwaka 2024/25.

Dkt. Nchemba alisema vipaumbele vya bajeti ya mwaka 2025/26 ni pamoja na kuendelea kutekeleza na kukamilisha miradi ya kielelezo na ile ya kimkakati, kuimarisha sekta za uzalishaji zenye matokeo chanya katika kukuza uchumi, kuimarisha rasilimali watu hususan katika sekta za huduma za jamii na kuboresha mazingira ya ufanyaji biashara na uwekezaji nchini ili kuvutia ushiriki wa sekta binafsi katika shughuli mbalimbali za kiuchumi.

‘‘Maeneo mengine mahsusi ya vipaumbele ni pamoja na ugharamiaji wa Deni la Serikali; mishahara na stahiki za watumishi wa umma, pamoja na ujenzi na ukarabati wa viwanja vya michezo kwa ajili ya maandalizi ya michuano ya AFCON 2027. Aidha, nipende kuwafahamisha Watanzania kuwa Uchaguzi Mkuu wa Mwaka 2025 tutaugharamia kwa fedha zetu za ndani’’, alisema Mhe. Nchemba.

Aidha, Dkt. Nchemba alisema katika mwaka 2025/26, Serikali itaendelea kuchukua hatua mbalimbali za kuimarisha ukusanyaji wa mapato ikiwemo  kuendelea kuhamasisha umma kuhusu kutoa na kudai risiti za malipo za kielektroniki za EFD na kuboresha utaratibu wa ukusanyaji wa mapato kutoka vyanzo vinavyosimamiwa na mamlaka za udhibiti.

‘‘Serikali itaendelea kuboresha Mfumo wa TAUSI ili kuhakikisha vyanzo vyote vya mapato vya Mamlaka za Serikali za Mitaa vinajumuishwa katika mfumo huo, kuongeza ufanisi wa mifumo ya ukusanyaji wa mapato ya mashirika, taasisi za umma na wakala za Serikali ili kuhakikisha gawio na michango stahiki inawasilishwa kwa wakati na  kuendelea kutekeleza Mpango wa Kuboresha Mazingira ya Biashara na Uwekezaji (MKUMBI)’’, alifafanua Mhe. Nchemba.

 

MABORESHO YA MIFUMO YA KODI.

Dkt. Nchemba alisema Serikali inalenga kufanya maboresho 

ya mfumo wa kodi, ikiwemo baadhi ya viwango vya kodi, tozo 

na ada zinazotozwa chini ya sheria mbalimbali pamoja na 

kuboresha taratibu za ukusanyaji na usimamizi wa mapato ya 

Serikali ili kuwa na mfumo wa kodi ambao ni tulivu na wa 

kutabirika unaolenga  kuchochea shughuli mbalimbali za 

uzalishaji mali ndani ya nchi.

Mapendekezo ya kurekebisha mfumo wa kodi kwa mwaka 

2025/26 yanatarajiwa kuiongezea Serikali jumla ya shilingi 

milioni 4,260,023.77 ambapo baadhi ya mapendekezo hayo ni 

kusamehe kodi ya ongezeko la thamani kwenye viuatilifu 

vinavyotambulika kwa HS Codes 3808.61.00, 3808.62.00 na 

3808.69.00, ili kuwapa unafuu wakulima ya kupata dawa za 

kuua wadudu mashambani na hivyo kuongeza uzalishaji wa 

mazao nchini.

 

Kusamehe kodi ya ongezeko la thamani kwenye miamala ya 

ununuzi wa bima mtawanyo inayofanywa baina ya kampuni 

za bima na zile za bima mtawanyo ili kuongeza ushindani wa 

kampuni za ndani, kukuza Sekta ya Bima na kuhamasisha 

matumizi ya bima katika kukabiliana na majanga nchini.

 

Kutoza kodi ya ongezeko la thamani kwa kiwango cha asilimia 

0 kwenye bidhaa za nguo zinazotengenezwa kwa kutumia 

pamba inayolimwa nchini kwa kipindi cha mwaka mmoja ili 

kuleta unafuu kwa wakulima wa pamba na viwanda 

vinavyotengeneza nguo nchini.

 

Kutoza kodi ya ongezeko la thamani kwa kiwango cha asilimia 

0 kwenye mbolea inayozalishwa ndani ya nchi kwa kipindi cha 

miaka mitatu ili kuleta unafuu kwa wakulima na walaji hasa 

katika kipindi hiki ambacho dunia imetoka kwenye mdororo 

wa kiuchumi duniani.

 

Kusamehe kodi ya ongezeko la thamani kwenye mafuta ya 

kula yanayozalishwa ndani ya nchi kwa kutumia mbegu 

zinazozalishwa nchini kwa muda wa mwaka mmoja ili 

kuendelea kuleta unafuu wa bei ya mafuta ya kula nchini.

 

Kufuta Msamaha wa kodi ya ongezeko la thamani unaotolewa 

kwenye ununuaji na uingizaji wa gaming supply. Hatua hii 

inalenga kuleta usawa katika utozaji wa kodi kwa kuwa 

michezo mingine kama vile mpira wa miguu ipo katika wigo 

wa utozaji wa kodi ya ongezeko la thamani. Hatua hii 

inatarajiwa kuongeza mapato ya Serikali kwa kiasi cha shilingi 

milioni 322,022.5.

 

Kuweka sharti la msamaha wa kodi ya ongezeko la thamani 

kwenye matairi ya trekta yanayotumika kwenye shughuli za 

kilimo yanayotambulika kwa HS Code 4011.70.00; dam liners 

zinazotambulika kwa Heading 39.20; forks (HS Code 

8201.90.00); reki (HS Code 8201.30.00); na shoka (HS Code 

8201.40.00) kutolewa baada ya kupata ridhaa ya Waziri 

mwenye dhamana ya masuala ya kilimo.

 

Kufuta msamaha wa kodi ya ongezeko la thamani kwenye 

lami zinazotambulika kwa HS Code 2713.20.00 na 2715.00.00 

ili kuendana na azma ya Serikali ya kupunguza misamaha 

isiyo na tija ili kulinda mapato ya Serikali na kupunguza 

matumizi yanayohusiana na utoaji wa misamaha ya kodi. 

Hatua hii inatarajiwa kuongeza mapato ya Serikali kwa kiasi 

cha shilingi milioni 85,606.2.

 

Kusamehe kodi ya ongezeko la thamani kwenye magazeti 

yanayozalishwa nchini pekee ili kupunguza gharama za 

magazeti hayo na hivyo kuwezesha upatikanaji wa taarifa 

muhimu. Hatua hii inatarajiwa kuongeza mapato ya Serikali 

kwa kiasi cha shilingi milioni 1,274.4.

 

Kusamehe kodi ya ongezeko la thamani kwenye gesi asilia 

inayouzwa kwenda kwenye vituo vya kushindilia gesi kwa ajili 

ya matumizi ya magari ili kuweka unafuu kwa wawekezaji, 

kuvutia uwekezaji wa vituo vya kusambazia gesi asilia 

iliyosindikwa kwenye magari na kupunguza utegemezi wa 

mafuta na uzalishaji wa hewa ya ukaa.

 

Kusamehe kodi ya ongezeko la thamani kwenye matanki na 

mitungi ya gesi ya kupikia zinazotambulika kwa HS Code 

7311.00.10 pamoja na mitambo ya kuondoa hewa ukaa yenye 

HS Code 8417.80.00 inayotumika katika uzalishaji wa mikaa 

mbadala. Hatua hii inalenga kupunguza gharama za 

upatikanaji wa bidhaa hizi ili kuhamasisha matumizi ya 

nishati safi ya kupikia nchini.

 

Kujumuisha masoko mtandao na huduma za masoko za 

kimtandao kwenye wigo wa tafsiri ya neno wakala wa huduma 

za kimtandao ili kutanua wigo wa kodi kwa kuweka ufafanuzi 

utakaopelekea kutatua changamoto zilizopo katika utozaji na 

usimamizi wa kodi ambapo tafsiri iliyopo sasa haijumuishi 

huduma hizo katika utozaji kodi. Hatua hii inatarajia 

kuongeza mapato ya Serikali kwa kiasi cha shilingi milioni 

116,073.4.

 

Kuweka unafuu wa kutoza kodi ya mapato kwa kundi la 

pikipiki ya miguu miwili, pikipiki ya miguu mitatu (Bajaji) na 

magari ya kubeba mizigo yenye uzito usiozidi Kilogramu 500 

ikiwemo Guta kwa kuweka utaratibu mpya wa kukadiria kodi 

ya mapato kwenye vyombo hivyo. Maboresho ya viwango vya 

kodi elekezi yanalenga kuweka unafuu wa kodi kwa kundi 

husika na hivyo kurahisisha utekelezaji wa sheria.

 

Kupunguza tozo ya ushuru wa huduma kutoka utaratibu wa 

sasa wa kutoza kiwango kisichozidi asilimia 0.3 ya pato ghafi 

kwenda kiwango mfuto cha asilimia 0.25 ya pato ghafi. Lengo 

la hatua hii ni kupunguza gharama za ufanyaji biashara na 

uwekezaji nchini pamoja na kuendana na masharti ya Mpango 

wa Kuboresha Mazingira ya Biashara (MKUMBI).

 

Kupunguza kiwango cha ada ya ushuru wa hoteli (hotel levy) 

kutoka asilimia 10 hadi asilimia 2. Lengo la hatua hii ni 

kupunguza gharama za ufanyaji biashara na uwekezaji nchini.

 

Kufuta ada za upakiaji (loading) na upakuaji (offloading) 

zinazotozwa na Mamlaka za Serikali za Mitaa zinazohusiana 

na usafirishaji wa mizigo. Lengo la hatua hii ni kupunguza 

gharama za ufanyaji biashara na uwekezaji nchini ili 

kuendana na masharti ya Mpango wa Kuboresha Mazingira ya 

Biashara nchini (MKUMBI).

 

Kupunguza ada ya usajili wa pikipiki za biashara kutoka 

shilingi 340,000 hadi shilingi 170,000 kwa miaka mitatu 

ambapo ada husika italipwa wakati wa usajili wa awali pekee. 

Kupunguza ada ya leseni ya uendeshaji wa pikipiki, bajaji na 

guta kutoka shilingi 70,000 hadi shilingi 30,000.

 

KUGHARAMIA BIMA YA AFYA

 

Serikali inapendekeza kuanzisha vyanzo mbadala vya mapato 

ili kupunguza nakisi ya kibajeti kwa kufanya marekebisho

katika sheria mbalimbali. Aidha inapendekezwa asilimia 70 ya 

mapato yatakayoongezeka ipelekwe kwenye Mfuko wa 

Udhamini wa Kudhibiti UKIMWI (ATF) na asilimia 30 

ipelekwe kwenye Mfuko wa Taifa wa Bima ya Afya kwa Wote. 

Marekebisho hayo ni kama ifuatavyo:

 

Kufanya marekebisho ya Sheria ya Ushuru wa Bidhaa, SURA 

147 ili kuongeza ushuru wa bidhaa kwenye vinywaji vya kilevi 

vinavyozalishwa na vinavyoingizwa kutoka nje ya nchi kama 

ifuatavyo: shilingi 20 kwa bia zinazotambulika kwa Heading 

22.03; shilingi 30 kwa mvinyo unaotambulika kwa Heading 

22.04, 22.05, na 22.06; shilingi 50 kwa spirits na vinywaji 

vingine vinavyotambulika kwa Heading 22.08.

 

Kufanya marekebisho kwenye Sheria ya Ushuru wa Bidhaa, 

SURA 147 ili kuongeza kiwango cha ushuru wa bidhaa kwenye 

huduma za mawasiliano ya kielektroniki kutoka asilimia 17 

hadi asilimia 17.5.

 

Kufanya marekebisho ya Sheria ya Ushuru wa Barabara na 

Mafuta, SURA 220 ili kutoza kiasi cha shilingi 10 kwa kila lita 

ya mafuta ya Petroli, Dizeli na Mafuta ya Taa pamoja na 

kufanya marekebisho kwenye Sheria ya Madini, SURA 123 ili 

kutoza kiwango cha asilimia 0.1 kwenye thamani ya soko ya 

madini.

 

Kufanya marekebisho kwenye Sheria ya Michezo ya 

Kubahatisha, SURA 41 ili kuongeza kiwango cha kodi kwenye 

zawadi ya ushindi (Winning tax) kwenye michezo ya kubashiri 

matokeo (sports betting) kutoka asilimia 10 hadi asilimia 15; 

na kwenye michezo ya kasino ya ardhini (land based casino) 

kutoka asilimia 12 hadi asilimia 15.

 

Kutoza magari na mashine (heavy machines) zinazoingizwa 

kutoka nje ya nchi kama ifuatavyo: Shilingi 50,000 kwa 

magari yenye ukubwa wa injini (CC) kati ya 0 -1000; Shilingi 

100,000 kwa magari yenye ukubwa wa injini (CC) kuanzia 

1001-1500; Shilingi 150,000 kwa magari yenye ukubwa wa 

injini (CC) kuanzia 1501-2500; Shilingi 200,000 kwa magari 

yenye ukubwa wa injini (CC) kuanzia 2501 na zaidi; Shilingi 

250,000 kwa mashine (Excavators, Bulldozers, Fork Lifts) 

zenye Heading 84.29 na 84.27.

 

Kutoza shilingi 500 kwa kila tiketi inayotolewa na mtoa 

huduma za usafirishaji kwa njia ya treni na kutoza shilingi 

1000 kwa kila tiketi inayotolewa na mtoa huduma za 

usafirishaji kwa njia ya anga. Hatua hizi kwa pamoja 

zinatarajiwa kuongeza mapato ya Serikali  kwa shilingi milioni 

586,404.9.

 

KUBORESHA MAZINGIRA YA BIASHARA

 

Ili kuiwezesha nchi kuwa na sera bora za biashara na kuweka 

mazingira mazuri ya ufanyaji biashara baina ya wazawa na 

wageni, Serikali inatarajia kufanya marekebisho kwenye 

Sheria ya Utoaji wa Leseni za Biashara ikiwemo:

 

Kufuta kifungu cha 3(4) kinachozipa nguvu mamlaka za utoaji 

wa leseni za biashara kufunga biashara pale ambapo 

wafanyabiashara wamekiuka masharti ya Sheria husika. 

Lengo la hatua hii ni kuwaondolea kero wafanyabiashara na 

pia kutekeleza maelekezo ya Serikali ya kutofunga biashara.

 

Kuongeza kifungu cha 8(7) ambacho kinampa mamlaka 

Waziri mwenye dhamana na masuala ya biashara kuainisha 

shughuli za kibiashara ambazo hazipaswi kufanywa na 

wageni. 

Utaratibu wa utekelezaji wa kifungu hiki utafanywa kupitia 

Amri (Order) itakayotolewa na Waziri ambayo itakua na 

orodha ya shughuli za kibiashara ambazo hazipaswi kufanywa 

na wageni.

 

Dkt. Nchemba alisema bajeti hii inaendeleza na kukamilisha 

utekelezaji wa miradi, Kuchochea uchumi shindani na 

shirikishi, kuimarisha uzalishaji wa bidhaa viwandani na 

utoaji huduma, kukuza uwekezaji na biashara, kuchochea 

maendeleo ya watu na kuendeleza rasilimali watu ili 

kuhakikisha ufikiwaji wa malengo ya Dira 2025.