MUHTASARI
WA RIPOTI YA KAZI MAALUM YA KAMATI YA KUCHUNGUZA NA KUDHIBITI HESABU ZA
SERIKALI NA MASHIKIKA (P.A.C) JUU YA UTENDAJI WA SHIRIKA LA UMEME LA ZANZIBAR,
2012/2013:
Mheshimiwa
Spika:
Naomba
nianze kwa kumshukuru sana M/Mungu mtukufu kwa kutujaalia uhai na afya
iliyotuwezesha kuhudhuria kikao hichi kwa lengo la kulitumikia Taifa na wananchi
wetu. Aidha naomba niitumie fursa hii kwa kukushukuru Mh. Spika kwa kunipa
nafasi ya kusimama mbele ya Baraza lako tukufu kwa nia ya kuwasilisha ripoti ya
kamati yangu ya PAC kufuatia kazi iliyopewa na Baraza lako katika kikao cha
tarehe 12/04/2012 cha Baraza lako Tukufu.
Mheshimiwa
Spika:
Kuwasilishwa
kwa ripoti hii kunaifanya kuwa ni ripoti ya tatu kwa Baraza la saba na ni ripoti
ya kwanza kwa mwaka huu wa 2013. Hali hii
inadhihirisha umakini mkubwa ulionao Mh, Spika, katika kutekeleza na kusimamia
majukumu ya chombo hichi ambacho ndio ngome ya wananchi wa Zanzibar. Aidha
inadhihirisha utekelezaji wa dhana ya utawala bora kwa misingi ya mgawanyo wa
madaraka kati ya Baraza la Wawakilishi kama chombo kinachowawakilisha wananchi
na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar kama chombo kilichopewa dhamana ya shughuli
za utendaji.
Mheshimiwa
Spika:
Kazi
hii haikuwa rahisi kiutekelezaji na ilihitaji muda mwingi
uliotufanya sisi Wajumbe wa
Kamati, tuwe nje ya majimbo yetu kwa muda mrefu. Kwa niaba ya wajumbe wenzangu
nawashkuru sana wapiga kura majimboni mwetu kwa uvumilivu wao wa kutokuwa pamoja
nasi wawakilishi wao katika kipindi ambacho tupo katika utekelezaji wa majukumu
yetu KITAIFA. Tunazidi kumuomba M/Mungu azidi kuwapa subira wananchi wetu, nasi
wawakilishi wenu tunaahidi kuwa pamoja nanyi na kuwatumikia kwa moyo na nguvu
zetu zote kwa maslahi yenu na Taifa kwa ujumla.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
niaba ya kamati yangu naomba niitumie fursa hii
kuishukuru sana afisi yako Mh, Spika kwa namna ulivyoiwezesha, kuishauri na
kuipa maelekezo mbali mbali kamati hii hali iliyopelekea kamati kuweza
kutekeleza na kukamilisha majukumu yake kwa wakati. Aidha pia naomba niishukuru
afisi ya Katibu wa Baraza la Wawakilishi kwa namna nae alivyweza kuisaidia
kamati hadi katika hatua hii. Ni matumaini ya kamati kuwa mchango na msaada wenu
utaendelea hata baada ya kamati kuwasilisha ripoti ya kazi yake leo
hii.
Mheshimiwa
Spika:
Naomba
nimalizie shukurani zangu kwa
kuwashukuru na kuwapongeza wajumbe wa kamati yangu pamoja na secretary ya kamati
kwa mashirikiano na mashauriano makubwa yaliyopelekea hatimae kukamilisha kazi
hii na hatimae leo tunaiwasilisha mbele yenu Wawakilishi na wananchi.
Mheshimiwa
Spika :
Kazi ya kupiga
vita dhulma, rushwa, ubadhirifu wa mali ya umma na UFISADI wa aina yoyote,
inahitaji ujasiri mkubwa na pasipokuwepo watu wa kuondosha kasoro hizo, jamii
haitaweza kukalika na itakuwa kila mtu mwenye nguvu, atatumia nguvu zake dhidi
ya mnyonge. Mheshimiwa Spika, naomba uniruhusu nimnukuu baba wa Taifa la
Tanzania, Mwalim Julius Kambarage Nyerere, kwa kauli yake inayopiga vita rushwa
na inayoonesha athari zake kama ifuatavyo :
“SERIKALI
YA WALA RUSHWA HAIKUSANYI KODI. ITABAKI KUFUKUZANA FUKUZANA NA
VIJITU VIDOGO VIDOGO MABARABARANI HIVI TU BASI”
Mheshimiwa
Spika:
Ninachotaka
Wajumbe wako wafahamu ni kwamba, Shirika la Umeme la Zanzibar lina dhima kubwa
ya kutoa huduma bora kwa wananchi wetu, lakini pia kukusanya mapato kwa
utaratibu walioekewa kisheria, lakini inapotokezea kuwepo kwa Uongozi ambao
umeona rushwa kuwa ndio kipaumbele kwao, kamwe mapato ya Shirika hayataonekana
na wao watabaki kuwa matajiri na kushindana kwa Ujenzi wa majengo ya Kifahari na
mambo mengine ya anasa, huku wananchi wakiendelea kupata tabu na kukosa huduma
wanazozitarajia.
Mheshimiwa
Spika:
Nukuu wa Baba wa
Taifa niliyoinukuu hapo kabla inaashiria kwamba, iwapo Uongozi wa Shirika
utaendeleza vitendo vya Rushwa, Upendeleo, Ubinafsi na aina yoyote ya dhulma,
watakao pata tabu sio matajiri wala Viongozi wa nchi hii, badala yake, ni
wananchi wetu walio wengi, ndio wanaokamuliwa kwa gharama kubwa wasizoziweza za
uugwaji wa Umeme, malipo ya kila mwezi na gharama nyenginezo, huku Matajiri
wenye Makampuni yao, Viongozi wenye pesa zao, wataendelea kukinigiwa kifua na
matokeo yake hawataona ubaya wowote wa wanayoyafanya, alimuradi maisha yao na
matilaba yao yanaendelea kuimarika.
Mheshimiwa
Spika:
Suala la huduma
ya umeme lina umuhimu mkubwa katika maisha ya kila siku ya mwanadamu. Sote
tunafahamu ni kwa kiasi gani Nchi yetu ilivyolipa umuhimu jambo hili, ambapo
pamoja na umasikini wetu tulionao lakini Serikali imejitahidi kutandika
miundombinu pamoja na mazingira mazuri ambayo yataiwezesha huduma hii
kupatikanwa na kila mmoja wetu tena kwa urahisi.
Azma
ya Serikali ni nzuri kwa kuamini kwamba, huduma ya
umeme kwa wananchi wake si kitu cha anasa kama ambavyo wengine wanavyodhani,
bali ni kitu cha lazima kwa kila mmoja wetu kukitumia. Hii ina maana kwamba
hatuwezi kuifikisha Nchi yetu kwenye maendeleo bila ya kuifanya nishati hii kuwa
ndio kichocheo kikuu na nyenzo ya kuyafikia maendeleo hayo katika ustawi wa
jamii yenyewe, lakini pia katika nyanja ya ukuzaji wa uchumi.
Mheshimiwa
Spika :
Sehemu kubwa ya
lengo hili imefikiwa, kwani kwa hivi sasa huduma hii ya umeme imesambaa maeneo
mengi ya mijini na vijijini kwa Unguja na Pemba. Leo si ajabu tena vijijini kuwa
na umeme na la kufurahisha zaidi ni kwamba, huduma hii ikiwa pia inatumiwa na
wale wananchi wenye kipato cha chini.
Katika
kufanikisha azma hiyo njema ya Serikali, ndipo Serikali ilipoanzisha Shirika la
Umeme limeanzishwa kwa mujibu wa Sheria Nam. 3 ya Mwaka 2006, ili kuweza
kusimamia upatikanaji wa huduma hiyo. Pamoja na utoaji huo wa huduma, lakini
kama Shirika, lina wajibu mkubwa wa kuhakikisha kuwa nalo ni moja kati ya eneo
la kuingiza mapato kwa ajili ya kujihudumia wenyewe na kutoa mchango wake kwa
Serikali.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa maana hiyo
iliyoelezwa hapo juu, mapato ya Shirika yanategemea sana malipo ya huduma ambazo
Shirika inazitoa kwa wananchi, wakati huo huo na wananchi nao hutegemea mno
huduma wanazozipata ziendane na malipo wanayotoa. Vyenginevyo mambo haya mawili
yasipoenda sambamba huzusha manung’uniko kwa wananchi wetu ambao ndio walengwa
wa huduma hiyo.
Mheshimiwa
Spika :
Katika hili kuna
kutokuridhika kwa wananchi ambapo baadhi yao wanadhani taratibu za kisheria za
upatikanaji wa huduma hii hazifatwi. Hali ambayo wengine ama kucheleweshwa
kuipata huduma hiyo, jambo ambalo linaleta usumbufu mkubwa au wakati mwengine
kulipa malipo makubwa yakitafautiana na wengine, ijapokuwa aina ya huduma hiyo
inafanana.
Aidha kwa upande
mwengine wananchi kwa kuamini kwamba ZECO ndio Taasisi iliyopewa mamlaka ya
kuunga na kuuza umeme hapa Zanzibar kwa mujibu wa Sheria, wanashangaa mno
wanapoona kazi hii huwa wakati mwengine inapofanywa na Kampuni nyengine binafsi,
hasa kwenye miradi mikubwa kama vile kwenye minara ya simu na baadhi ya hoteli.
Mheshimiwa
Spika :
Tunapozungumza
kuanzishwa kwa Taasisi kwa mfano huo wa Shirika la Umeme hapa Zanzibar, huwa
tunategemea pia suala la kupatikana kwa ajira zitawanufaisha wananchi wetu,
ambao bila ya shaka ndio wahusika wakuu wa kuipata neema hiyo. Na kwa sababu
ajira ni haki ya kila mwananchi mwenye sifa zinazostahili kuipata, basi ni imani
yetu kwamba haki hiyo itakuwa ni mali ya kila mwenye kustahili. Haitakuwa haki
ya watu fulani ama kwa uzawa wao, eneo au rangi zao.
Halikadhalika
ndani ya ajira yenyewe taratibu za kazi zitakuwa zinafuatwa katika kutimiza
majukumu ya kazi, lakini vilevile katika kutoa haki na fursa zilizo sawa kwa
wote, hii ni kwa mfano kwenye upatikanaji wa mafunzo ya kazi na upandishaji wa
vyeo au madaraja. Lakini jengine kubwa zaidi ni kuthamini kazi yenyewe na
utunzaji bora wa mali za Shirika. Taratibu za ununuzi na uondoaji wa mali ziwe
ndio muongozo wa uwajibikaji.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha katika
kuhakikisha Shirika linawahudumia vyema wananchi, ni lazima lijenge mazingira ya
kuwa na huduma endelevu ambayo huwa haikosekani hata kwa wakati wa dharura. Kama
tunavyofahamu kwamba huduma hii inapatikana kwa kununuliwa kutoka kwa Shirika la
Ugavi wa Umeme, Tanzania (TANESCO), bila ya shaka kuna gharama zake na wakati
mwengine ama kwa dharura ya matengenezo au vyenginevyo huduma hii hukosekana kwa
muda.
Mheshimiwa
Spika :
Hali hiyo ama
hutokea kwenye mitambo yao au mara nyengine kwenye mitambo yetu, kama ambavyo
imetokezea mwaka 2010 kwa kipindi cha karibu miezi mitatu, kisiwa cha Unguja
kilipokosa umeme. Hapa ndipo ambapo Shirika linahitaji kutumia umeme wake wa
akiba. Kwa vyovyote vile hatuna njia nyengine mbadala isipokuwa kutumia
majenereta yetu ya akiba. Ni kwa kiasi gani hayo yanatekelezwa na Shirika ni
maswali yanayoulizwa na wananchi na yanataka majibu. Lakini je gharama za kila
siku za Shirika la Umeme Zanzibar (ZECO) kuilipa TANESCO haiwi kwamba ni mzigo
mkubwa wenye kutuelemea! Na kama kuna deni la nyuma ni deni gani hilo
lisilokwisha na ivi ni halali kuendelea nalo?.
Mheshimiwa
Spika :
Chimbuko
la Kazi kwa Kamati:
Hayo
yaliyoelezwa juu ni miongoni mwa baadhi ya maswali mengi ya wananchi kwa Shirika
lao, ambayo kwa kweli yanakuja kutokana na matokeo yaliyo kinyume na matarajio
yao. Kwa vile Shirika hili ni la Serikali kwa asilimia mia moja (100%) maana
yake ni kwamba, hii ni mali ya walipa kodi wa nchi hii ambao ni wananchi, na
wananchi wasemaji wao ni Wawakilishi waliowachagua, hayo ndiyo yaliyomfanya
Mjumbe wa Baraza la Wawakilishi wa Kuchaguliwa na Wananchi kupitia Jimbo la
Kiwani Mhe. Hija Hassan Hija kwa kutumia haki yake chini ya kanuni za Baraza ya
27(l)(m), 27(3), 48(1) na 49(1) Toleo la 2011, kwenye Mkutano wa Saba wa Baraza
la Nane, kuwasilisha hoja binafsi kwa mujibu wa Kanuni ya 117 ya kanuni za
Baraza, kwa kulitaka Baraza liridhie kuunda Kamati Teule kwa ajili ya
kulichunguza Shirika la Umeme kwa kuangalia maeneo yafuatayo:-
- Upotevu wa fedha za Shirika unaotokana na uungwaji wa umeme unaofanywa na watendaji wasio waaminifu.
- Sababu za usumbufu wanaoupata wananchi wakati wa kuomba na baada ya kulipia huduma ya kuungiwa umeme pamoja na suala la bei kubwa wanazopewa ukilinganisha na baadhi ya watu, makampuni, mahoteli, mabenki na makapuni ya minara ya simu za mikononi.
- Taratibu za ajira katika Shirika zinazodaiwa kuwa za upendeleo Unguja na Pemba.
- Iwapo mali za Shirika zinauzwa kwa kufuata taratibu za Sheria ya Uuzwaji na Ugavi wa Mali za Serikali na Sheria nyengine.
- Iwapo upatikanaji wa majenereta 32 yaliyopo Mtoni ulifuata sheria zinazohusika na kwa nini hayatumiwi kwa manufaa ya wananchi wa Zanzibar, na
- Kiwango cha deni linalodaiwa Zanzibar na TANESCO na iwapo kuna sababu za msingi za kuendelea kuwepo kwa deni hilo na athari zake kwa Maslahi ya Zanzibar.
Maelezo
ya Mhe. Hija yalimalizika kwa kutoa Hoja iliyosisitiza haja ya kuundwa kwa
Kamati Teule kwa lengo la kufanya kazi hadidu
zote alizozieleza na ikabaki kazi ya Baraza la Wawakilishi kuamua juu ya hoja
hiyo.
Mheshimiwa
Spika :
Muundo
wa Kamati
Kutokana na
umuhimu wa jambo hilo, Waziri wa Nchi, Ofisi ya Makamo wa Pili wa Rais,
akichangia hoja hiyo ya Mhe. Hija, alikubaliana na kuendelea kwa mapambano dhidi
ya ubadhirifu ndani ya vyombo vya umma, huku akiunga mkono jitihada zinazofanywa
na Wajumbe wa Baraza la Wawakilishi katika mapambano yao dhidi ya ubadhirifu wa
mali za Umma na hivyo alipendekeza kuwa, badala ya kuunda Kamati Teule, kazi
hiyo ya kufuatilia Hoja Sita alizozieleza Mhe. Hija, zikabidhiwe Kamati ya
Kuchunguza na Kudhibiti Hesabu za Serikali na Mashirika (P.A.C), huku Mhe, Hija
akipendekezwa kuwemo katika Kamati hiyo. Hebu na tumnukuu Mhe. Mohammed Aboud
Mohammed kama ifuatavyo:
“Mhe.
Spika, kwa kuwa hoja ya Mhe. Hija imeeleza kwa kina kuhusu upotevu wa pesa
za Serikali. Mhe. Spika, naomba nipendekeleze kwa Baraza lako Tukufu kumuomba
Mhe. Hija Hassan Hija kwamba badala ya kuunda Kamati Teule, basi kwa kuwa Kamati
yetu ya P.A.C ina utaalamu mkubwa sana wa kufanya kazi hizi za kutizama upotevu
wa fedha za Serikali, pamoja na mali za Serikali. Hivyo, naliomba Baraza lako
likubali kwamba Kamati ya P.A.C ndio ifanye kazi hii, ikimjumuisha na Mhe. Hija
Hassan ambaye ana habari nyingi. Naomba kutoa hoja1”
Jambo
la kusisitiza katika nukuu hiyo ni kwamba, Baraza lilikubaliana na hoja ya Mhe.
Waziri wa Nchi, Ofisi ya Makamo wa Pili wa Rais, baada ya Mtoa Hoja (Mhe.
Hija Hassan Hija),
kukubalina na pendekezo la Mhe. Waziri, na hivyo ni sawa na kusema kwamba, kazi
hii ni maalum kwa Kamati ya Kuchunguza na Kudhibiti Hesabu za Serikali,
ikitofautiana na zile kazi zake za kawaida, lakini ina uzito ule ule wa kazi za
Kamati Teule na ripoti yake inatarajiwa pia kubeba maudhui ya Kamati Teule
zinazoendelea kuudwa na Baraza la Wawakilishi. Hivyo kwa ujumla Kamati ilikuwa
na Wajumbe wafuatao :-
- Mhe. Omar Ali Shehe Mwenyekiti
- Mhe. Fatma Mbarouk Said Makamo Mwenyekiti
- Mhe. Abdallah Juma Abdallah Mjumbe
- Mhe. Mbarouk Wadi Mussa (Mtando) Mjumbe
- Mhe. Shadya Mohammed Suleiman Mjumbe
- Mhe. Farida Amour Mohammed Mjumbe
- Mhe. Mohamed Mbwana Hamad Mjumbe
- Mhe. Hija Hassan Hija Mjumbe
- Mhe. Shamsi Vuai Nahodha Mjumbe.
Halikadhalika
Kamati ilikuwa na Makatibu wawili ambao ni :-
- Ndg Amour Mohammed Amour na
- Ndg Othman Ali Haji.
Mheshimiwa
Spika :
Hadidu
Rejea
Katika kufanya
kazi hiyo Kamati ilikuwa inaongozwa na Hadidu Rejea zifuatazo :-
- Upotevu wa fedha za Shirika unaotokana na uungwaji wa umeme unaofanywa na watendaji wasio waaminifu.
- Sababu za usumbufu wanaoupata wananchi wakati wa kuomba na na baada ya kulipia huduma ya kuungiwa umeme pamoja na suala la bei kubwa wanazopewa ukilinganisha na baadhi ya watu, makampuni ya mahoteli, mabenki na makapuni ya minara ya simu za mikononi.
- Taratibu za ajira katika Shirika zinazodaiwa kuwa za upendeleo Unguja na Pemba.
- Iwapo mali za Shirika zinauzwa kwa kufuata taratibu za Sheria ya Uuzwaji na Ugavi wa Mali za Serikali na Sheria nyengine.
- Iwapo upatikanaji wa majenereta 32 yaliyopo Mtoni ulifuata sheria zinazohusika na kwa nini hayatumiwi kwa manufaa ya wananchi wa Zanzibar, na
- Kiwango cha deni linalodaiwa Zanzibar na TANESCO na iwapo kuna sababu za msingi za kuendelea kuwepo kwa deni hilo na athari zake kwa Maslahi ya Zanzibar.
Mheshimiwa
Spika :
Utaratibu
wa Kazi
Utaratibu
uliyotumika katika kuzifanya kazi
Hadidu Rejea zilizohusika, Kamati ilifanya majadiliano na Uongozi wa Shirika
kuhusiana na hoja mbali mbali; iliamua ni maeneo gani ya kutembelea pale
ilipohitajika kufanya hivyo, ambapo kwa kuanzia Kamati ilianza kufanya kazi
Kisiwani Pemba. Kuanzia Tarehe 30/04/2012 hadi tarehe 05/05/2012, na kuendelea
Unguja kuanzia tarehe 7/05/2012 hadi 11/05/2012 ambapo ni awamu ya mwanzo na
baadae kazi ziliendelea kwa awamu tofauti kwa mnasaba wa ruhusa ya Spika, na
hatimae zilimalizika tarehe 01/10/2012, wakati Kamati ilipokutana na
TANESCO.
Mheshimiwa
Spika :
Katika
kutekeleza majukumu yake, wakati Kamati inapokutana na Uongozi wa Shirika,
ilianza kazi zake kwa kuzungumza na wafanyakazi wote wa Shirika kwa kuwa na
mikutano nao kwa ujumla wao kwa pande zote mbili, Unguja na Pemba. Mbali na
Wafanyakazi, pia Kamati ilipokutana na Managementi ya Shirika, iliendelea na
tabia hii ya kujitambulisha kwao pamoja na madhumuni ya kazi zake na hatimae
kuendelea na kazi.
Mheshimiwa
Spika :
Katika mikutano
hiyo ya wafanyakazi kwa ujumla wao, kuna baadhi ya mambo yaliyojitokeza ambayo
yalinasibika na kazi ambayo Kamati iliiendea. Kwa mfano katika mkutano wa
wafanyakazi wa Pemba baadhi ya mambo yafuatayo yalijitokeza :-
- Manung’uniko ya nafasi za masomo Pemba zinatolewa kwa upendeleo.
- Ubadhirifu katika suala zima katika Uungwaji wa Umeme.
- Pesa za likizo kwa wafanyakazi wa Shirika, hutolewa kwa upendelo.
- Kuna upendeleo katika nafasi ya ajira kwa wafanyakazi wanaoajiriwa kwa muda, kutoajiriwa katika Mikataba ya kudumu ukizingatia kwamba, nafasi za ajira zinapotokezea, Shirika linachagua na kuajiri watu wengine huku likiwaacha wale wenye uzoefu wa kutosha.
- Kamati imepokea malalamiko ya Vijana waliopeleka malalamiko yao kwenye Tume ya Utumishi Serikalini, kufuatia kutoajiriwa katika Nafasi ya ‘Cashier’ wakati walioajiriwa katika nafasi hiyo hawana sifa na Uajiri wao umefanyika kwa misingi ya upendeleo.
- Suala la Kampuni ya GECCO kuwatumia baadhi ya wafanyakazi wa Shirika, wakati wa saa za kazi.
- Hofu ya wafanyakazi na hatma yao kufuatia kusuasua kwa Shirika.
- Uwepo wa makundi ya wafanyakazi kama vile Kundi la ‘State Fuel’ na kundi la ‘ZECO’.
Mheshimiwa
Spika :
Halikadhalika na
kwa upande wa wafanyakazi wa Unguja ambao walikutana na Kamati Tarehe 7 Mei,
2012 nao walitoa madukuduku yao ambayo yalilenga kwenye maeneo
yafuatayo :-
- Wafanyakazi hao walikuwa na wasiwasi na baadhi ya watendaji wenzao kwamba wanashiriki katika suala zima la uungwaji wa umeme usiofata sheria hasa kwa baadhi ya miradi ya mahoteli ya kitalii.
- Walitilia mashaka juu ya matumizi makubwa ya Shirika kwa kuingia gharama zisizo za lazima, kwa mfano suala la kukodi gari ya kubebea nguzo za kuwekea umeme hasa baada ya ile iliyokuwa ikitumika kupinduka. Gari hilo lenye Nam. za usajili Z 158 BE, limekodiwa kwa gharama kubwa ambazo zingewezesha kununua nyengine mpya.
- Waliielezea Kamati kwamba, kuna upendeleo mkubwa katika utoaji wa nafasi za masomo, ambapo kuna baadhi ya wafanyakazi hupewa fursa hiyo kwa gharama kubwa bila ya kujali nafasi waliyonayo na mafunzo wanayoyasomea, wakati wafanyakazi wengine hawapewi fursa hiyo hata kama mafunzo wanayoomba ndio yanayooendana na aina ya kazi zao na yakiwa kwa gharama nafuu.
- Kuna uhamisho usiofata taratibu na unaoashiria chuki na aina ya sindikizo kwa baadhi ya wafanyakazi.
- Utata wa ajira hasa kwa baadhi ya watumishi, kwa mfano ajira ya Mhasibu wa Tawi la ZECO Pemba, lakini pia wafanyakazi walionesha wasiwasi wao pia juu ya ajira za watumishi katika ngazi za Umeneja. Walikuwa wanajiuliza ni kwanini katika ngazi hizo watafutwe watu nje ya Shirika, wakiamini kwamba wenye sifa kama hizo na uwezo wapo.
- Kuna watumishi ambao wana elimu ya kutosha kwa baadhi ya fani lakini Shirika haliwatumii ipasavyo.
- Hakuna ushirikishwaji kwa wafanyakazi kupitia umoja wao, kiasi cha kupendekezwa kwa Muundo wa Utumishi wa Shirika ambapo chombo cha wafanyakazi cha TWICO hakikushirikishwa.
- Wafanyakazi walionesha kutoridhika na ‘Management’ ya Shirika.
- Kuwepo kwa makundi ya wafanyakazi baina kundi la ‘State Fuel’ na kundi la ZECO.
10)
Shirika hutumia
fedha nyingi kwa safari za wakubwa, Vikao vya Bodi ambavyo hazileti tija kwa
Shirika.
11)
Wasiwasi juu ya
kiwango cha mshahara anaolipwa Mshauri wa Teknolojia
(IT
Consultant) pamoja na Mkataba wake.
12).
Kuna utaratibu
usio wa kawaida wa mambo ya manunuzi kama vile vifaa vya matumizi ya Ofisi.
Baadhi ya maduka yaliyopewa Tenda ya kuuza vifaa vya umeme hayana sifa. Kuwepo
kwa utata na sababu ya kukataliwa kwa nguzo za Kampuni ya SANA.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha, Kamati
ilipata fursa ya kukutana na Meneja Mkuu pamoja na Wakuu wa Idara mbali mbali wa
Shirika kwa nyakati tofauti. Katika vikao hivyo, wakuu hao wa Idara aghalabu
walionesha kushutumiana kwa Idara moja kuzorotesha maendeleo ya Idara nyengine
na Idara moja kuhujumu Idara nyengine.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati vilevile
katika kuifanya kazi hii ilitumia Picha (kamera) pamoja na kurekodi maneno
(Hansard) wakati wa mahojiano na wafanyakazi, halikadhalika kufanya marejeo kwa
baadhi ya nyaraka za Shirika, Sheria mbali mbali pamoja na taarifa nyengine
zilizopatikana kupitia Taasisi zilizohusika, ikiwa ni pamoja na Tume ya Utumishi
Serikalini, na kupita kwa watu mbali mbali walioitwa na kuwasilisha ushahidi wao
kwa Kamati.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa kuwa Kanuni
zetu zinatutaka tutoe ufafanuzi wa Maudhui ya Ripoti zetu katika Sehemu ya Pili
ya Ripoti, nawaomba Wajumbe wako wafungue ukurasa wa 9 wa ripoti, ili waweze
kufahamu Maudhui kamili ya Ripoti yetu. Aidha, sehemu hii inasomeka kama
ifuatavyo :
SEHEMU
YA PILI :
UCHANGANUZI
WA HADIDU REJEA ZILIZOKABIDHIWA KWA KAMATI:
HADIDU
REJEA NAM. 1 NA NAM.2 :
- UPOTEVU WA FEDHA UNAOTOKANA NA UUNGWAJI WA UMEME UNAOFANYWA NA WATENDAJI WASIO WAAMINIFU.
- SABABU ZA USUMBUFU WANAOUPATA WANANCHI WAKATI WA KUOMBA NA BAADA YA KULIPIA HUDUMA YA KUUNGIWA UMEME PAMOJA NA SUALA LA BEI KUBWA WANAZOPEWA UKILINGANISHA NA BAADHI YA WATU, MAKAMPUNI YA MAHOTELI, MABENKI NA MAKAMPUNI YA MINARA YA SIMU ZA MIKONONI.
Mheshimiwa
Spika
Katika
kuifanyia kazi hadidu rejea nambari moja ambayo ilihusu Upotevu wa fedha za
Shirika
unaosababishwa na uungwaji wa umeme unaofanywa na watendaji wasio waaminifu,
Kamati iliona ni vyema kazi hii ikaifanya kwa pamoja na hadidu rejea nambari
mbili, ambayo ilihusiana na Sababu za usumbufu wanaoupata wananchi wakati wa
kuomba na baada ya kulipia huduma ya kuungiwa umeme pamoja na suala la bei kubwa
wanazopewa ukilinganisha na makampuni ya minara ya simu za mkononi, mabenki na
mahoteli.
Mheshimiwa
Spika :
Hii ni kwa
sababu dhana ya upotevu wa fedha kwa uungwaji wa huduma ya umeme usiofuata
taratibu, unaofanywa na baadhi ya watendaji wasio waaminifu matokeo yake ni
kuleta usumbufu kwa wananchi wakati wa kabla na baada ya kuungiwa umeme huo.
Aidha, hali hii huwa nafuu sana kwa baadhi ya watu, Makampuni ya Mahoteli, Simu
na baadhi ya Makampuni mengine. Ili kupata ufafanuzi wa kina kuhusiana na hadidu
hizi zote, ripoti ya Kamati itajikita katika maeneo yafuatayo :
Mheshimiwa
Spika :
Mapato
ya Shirika la Umeme yanayotokana na uungwaji wa umeme:
Kwa mnasaba wa
maelezo ya hapo juu, inafahamika wazi kwamba, unapozungumzia mapato ya Shirika,
hutaacha kuzungumzia suala zima la utoaji wake wa huduma bora kwa wananchi, huku
suala hili huwa chanzo cha mapato mazuri ya Shirika, na kwa vyovyote vile huduma
zake za msingi haziishii kwenye uungwaji na uuzaji wa umeme tu, lakini ili mauzo
hayo yakamilike ni lazima huduma za malipo ziwe ni endelevu. Bila ya shaka
kuzifanya huduma hizo kuwa endelevu maana yake ni kuwa na wateja waliopata
huduma hiyo kisheria. Wawe wameomba kwa mujibu wa taratibu na wanalipa kwa
utaratibu ule ule uliowekwa kutokana na matumizi yao halisi.
Mheshimiwa
Spika :
Uungwaji wa
umeme huo utakuwa ama kwa kuingiziwa ndani ya majumba yao au sehemu zao za
biashara au kwenye maeneo ya uwekezaji au sehemu nyengine yoyote ambayo kisheria
inakubalika kuwekwa huduma hiyo. Bila ya shaka katika kutekeleza kazi hii
Shirika limejipangia utaratibu wa kufuatwa pamoja na bei kwa ajili ya malipo ya
kazi hiyo.
Mheshimiwa
Spika :
Madhumuni
makubwa ya kuweka utaratibu huo, kwanza ni kujua idadi ya wanaotumia huduma
hiyo, mahitaji yaliyopo, huduma halisi zilizopo lakini jambo jengine kubwa
zaidi ni suala la udhibiti wa mapato yanayotokana na malipo ya matumizi ya
huduma hiyo. Shirika pia linaweza kuweka miundombinu yake vizuri katika
kuhakikisha kwamba huduma hii inawafika wateja wengi na kwa urahisi, jambo
ambalo litaliwezesha Shirika vilevile kukagua na kufanya matengenezo ya
miundombinu hiyo kwa pale inapotokezea haja ya kufanya hivyo.
Mheshimiwa
Spika :
Katika
utaratibu mzima unaohusu upangaji wa bei kwa ajili ya kuungiwa umeme,
kumekuwa na tafauti ya viwango ambavyo ndivyo vinavyotofautisha malipo hayo. Bei
hizo hutafautiana kwa njia mbalimbali; hii hutegemea sana aina ya maombi ya
matumizi ya mteja ambae yeye mwenyewe anakusudia kuutumia. Madhumuni yake hayo
ndio yatakayoonesha ni kiwango kipi kitakidhi mahitaji yake. Kwa mfano wale
wenye kuhitaji umeme mkubwa (High
Tension) malipo yao huwa tafauti na wale wenye kuhitaji umeme wa kiasi
(Low
Tension). Tafauti hii pia hutegemea na masafa ya eneo ambalo umeme huo
unatarajiwa kuchukuliwa na pale ambapo unahitaji kufikishwa, hii ina maana
kwamba kwa ujumla wake huo, hesabu yake inajumuisha pamoja na idadi ya vifaa
vitakavyotumika katika kazi hiyo; kama vile nguzo, waya, vikombe, stay n.k (Kiambatisho
Nam 1). Kwa tafsiri hiyo maana yake ni kwamba wateja wa Shirika
wamegawika makundi makuu mawili; kuna Wateja wadogo na Wateja
wakubwa.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa msingi huu,
endapo utaratibu uliopo utafuatwa na Shirika kwa maana ya Watendaji wake,
kama ulivyowekwa, basi Shirika litaingiza mapato kwa kiwango kikubwa, kwani
wahitaji wa huduma hii ni wengi na kadiri msukumo wa maendeleo unavyowakumba
wananchi wetu, na kwa vile kwa mujibu wa sheria Nam.3 ya 2006 imelipa mamlaka
Shirika kuwa ndio muuzaji pekee wa umeme hapa Zanzibar, basi hapana shaka
mapato hayo ni ya kudumu kwani hayana eneo jengine yanakokwenda. Kwa lugha
nyepesi tunaweza kusema kwamba hii
ni biashara isiyo na mpinzani.
Mheshimiwa
Spika :
Utaratibu
wa Kufatwa katika Uungwaji wa umeme:
Ili Wajumbe
wafahamu kuhusiana na Taratibu zinazotakiwa kufuatwa kwa kila mteja katika
kuugiwa Umeme, ni vyema wakaisoma Ripoti yetu kutoka Ukurasa wa 11 hadi Ukurasa
wa 12, ingawaje napenda kusisitiza kwamba, Kuna wateja wa aina mbili na taratibu
zao zinalingana sana mpaka wakapata huduma ya umeme. Aidha, Shirika pia limetoa
kibali maalum cha Kuruhusu Makampuni maalum kuuza vifaa vya umeme, kama
inavyoelezewa katika Ripoti yetu katika ukurasa wa 12-13.
Mheshimiwa
Spika :
Wateja
waliotembelewa na Kamati:
Baada ya
kufahamu aina za wateja wa Shirika na utaratibu wao wa kupatiwa huduma ya Umeme,
Kamati imechagua baadhi
ya Wateja wa Shirika na kuwatembelea. Imefanya hivi kwa lengo la
kujiridhisha na kuona ukweli juu ya jambo hili linalohusu upotevu wa mapato ya
Shirika katika eneo hili la utoaji wa huduma kwa njia ya uungwaji wa umeme na
usumbufu wanaoupata wananchi wakati wa kuomba huduma hiyo, iliamua kufika
katika maeneo ambayo huduma hii inapelekwa, yaani walimo Wateja haswa, na
ilifanya hivyo ili kuhakikisha kwamba Shirika linazifata kikamilifu taratibu
walizojipangia wenyewe, ambazo ndizo zitakazotoa hali halisi ya upatikanaji na
udhibiti wa mapato yake. Kamati katika kulifanya kazi hili, iliwakagua baadhi ya
Wateja wa Shirika katika Kisiwa cha Pemba na Unguja, na imeona ni vyema kutoa
ufafanuzi ufuatao:
Mheshimiwa
Spika :
Wateja
husika:
Kwa mujibu wa
Ripoti hii, tunapozungumzia Wateja Wadogo maana yake ni wale watumiaji wa huduma
ya umeme wa kawaida (Low Tension), ambao mara nyingi huwa unatumiwa kwenye
majumba na sehemu za biashara ndogo ndogo na za kati. Hivyo, tunaanzia na
maelezo yanayowahusu wateja hao wadogo walioko Kisiwani Pemba, lakini hata hivyo
katika kuiweka sawa taarifa hii kwa upande huo tutakuwa na baadhi ya mifano ya
wateja wakubwa.
Mheshimiwa
Spika :
Yaliyojitokeza
Kwa kutambua
tafsiri ya uhalali wa mteja kwamba ni yule aliefuata utaratibu ulioelekezwa
ambao unajenga mazingira ya kumtambua kila mmoja, alipo na aina ya huduma
anayoipata lakini pia malipo aliyolipa kwa ajili ya huduma hiyo na anayoendelea
kulipa wakati akiendelea kuitumia huduma hiyo, basi ni dhahir kwamba,
anayekwenda kinyume na hivyo, maana yake ni kupoteza uaminifu wake kwa kutenda
kosa hilo lakini pia anasababisha upotevu wa fedha nyingi kwa Shirika, kwani
kwa kutokufuata taratibu hizo ndiko kunakosababisha kutokuwa na usahihi wa
kujua idadi halisi ya wateja wa Shirika na hivyo kulifanya kutoa huduma kubwa
kwa malipo yasiyolingana na huduma yenyewe.
Kwa vile
utendaji wa makosa hayo kamwe hautokamilika bila ya uwepo wa ushiriki wa baadhi
ya watendaji wa Shirika, kwa maana hiyo ni dhahir kusema kwa lugha nyepesi
kwamba, Shirika lina baadhi ya wafanyakazi wasio waaminifu ambao
wanalisababishia kupoteza mapato yake kwa kiasi kikubwa.
Mheshimiwa
Spika :
Kutokana na
ukweli huo, Kamati imebaini kwamba kuna baadhi ya Wateja kwa kushirikiana na
baadhi ya Watumishi wa Shirika hawafuati taratibu katika upatikanaji na utumiaji
wa huduma hiyo ya umeme, jambo ambalo ndilo linalosababisha upotevu mkubwa
unaotokana na eneo hilo la mapato ambapo kuna mambo yafuatayo yamebainika
kujitokeza:-
- Kuna tofauti ya malipo kwa kazi zinazofanana, au wakati mwengine kazi kubwa kuwa na malipo madogo.
- Malipo halisi wanayolipa wateja kwa kazi hiyo ya kuungiwa umeme, hutofautiana na thamani iliyopo kwenye risiti wanazoandikiwa.
- Kuwepo kwa upendeleo unaosababishwa na baadhi ya Watendaji wa Shirika katika kuunga au kutoa huduma za umeme kunakosababisha Wateja kuchelewa kuipata huduma hiyo ama huwapelekea Wateja hao kukata tamaa na kuwajengea mazingira ya kutoa rushwa.
- Kuna Malipo yanayolipwa na baadhi ya Wateja bila ya kupewa risiti kabisa.
- Kazi kubwa ya kuunga umeme kwenye minara ya simu za mkononi kupewa Kampuni binafsi badala Shirika kuifanya kazi hiyo mwenyewe.
- Baadhi ya Wateja kutumia huduma hii bila ya kusajiliwa na hivyo kutumia umeme bure. (Hawamo katika orodha ya Wateja wa Shirika).
Mheshimiwa
Spika :
Baada ya kutaja
maeneo yaliyobainika na Kamati kwa udhaifu wake mbali mbali, sasa ni vyema
tukapata ufafanuzi wa maeneo hayo kama ifuatavyo :
Tofauti
ya malipo
kwa kazi inayofanana, au wakati mwengine kazi kubwa kuwa na
malipo madogo.
Katika
suala hili Kamati kwanza imefanya ziara ya kuwakagua baadhi ya wateja
wadogo wa Shirika waliyoko Pemba, kwa mujibu wa sampuli iliyojipangia kama
tulivyoeleza mwanzo, na katika kufanya kazi hiyo mifano ifuatayo
imepatikana:-
Mheshimiwa
Spika :
- Kuna Nyumba ya Bw. Juma Moh’d Dadi wa Chokocho ameunganishiwa umeme kwa masafa ya nguzo moja na ‘Roof poll’ moja ambapo vifaa vyote ni vya Shirika, ameunganishiwa Tarehe 22/2/2012 akiwa amelipia huduma hiyo kwa Sh. 442,593/-, wakati Bibi Zuhura Nassir Nassor wa Ngezi na yeye ameungiwa kwa hiyo hiyo nguzo moja na ‘Roof Poll’ moja kama alivyofanyiwa mwenzake, ametozwa jumla ya Sh.1,236,747.02 siku ya Tarehe 7/2/2012. Kazi hiyo imefanyika kwa mwezi huo huo mmoja. Halikadhalika nae Bibi Asha Ali Omar wa Madungu mwenye nguzo moja na Roof poll moja malipo yake ni Sh.442,593.22 ya Tarehe 2/3/2011. Kazi iliyofanyika mwezi mmoja tu baadae.
Mheshimiwa
Spika :
Bw. Ussi Moh’d
wa Michenzani yeye ameunganishiwa umeme kwa nguzo mbili na ‘Roof poll’ moja kwa
Sh.194,000/- Tarehe 6/10/2008 wakati Ndg. Hamad Abdallah wa Matangatuani
(Kifundi), ameungiwa kwa nguzo mbili na ‘Roof poll’ moja na malipo yake ni
Sh.537,750/- kupitia risiti ya Tarehe 1/11/2011. Wakati Ndg.Khamis Ali Makame wa
Tundauwa mwenye Akaunti namba DO 04015, ameungiwa umeme kwa kutumia nguzo mbili
za Shirika kwa gharama ya Tsh. 506,824.16 zilizolipwa kwa risiti nambari
00000866800 ya Tarehe 31/01/2011.
Mheshimiwa
Spika :
Malipo
wanayolipa
Wateja kwa kazi ambapo hutofautiana na thamani ya malipo yaliyomo kwenye risiti
zinazotolewa.
Kamati ilifanya
mahojiano na baadhi ya Wateja wa Shirika ambao walilalamika juu ya kupewa risiti
hizo zenye tofauti na bei, ijapokuwa wengine hawakujali kufanyiwa hivyo kwani
kwao wao walichokitaka ni kuipata hiyo huduma ya umeme tu, bila ya kujali kupata
huko ni kwa njia au ni kwa gharama gani.
Mheshimiwa
Spika :
Mifano
ya Wateja waliopata kadhia hiyo ni:
- Bw. Moh’d Habibu Suleiman wa Kigongo (Wambaa) ameungiwa umeme kwa masafa ya nguzo kumi na mbili na amethibitisha mbele ya Kamati kwamba amelipa Shilingi Milioni nane (8,000,000/-), wakati risiti aliyopewa na Shirika ni yenye thamani ya Sh.167,320/- tu.
- Mteja mwengine Ndg. Khamis Makame wa Tundauwa, Pemba, mwenye Akaunti Namba DO04015, ameungiwa umeme kwa kutumia nguzo mbili za Shirika, kwa gharama za Tsh. 506,824.16/- zilizolipwa kwa risiti namba 00000866800 ya tarehe 31/01/2011 na kiwango alicholipa kina utata, kwani kinaonekana ni kidogo kuliko uhalisia wa kazi yenyewe ilivyo (Angalia Ripoti ya Mkaguzi wa Ndani wa Shirika ya Januari-Machi, 2012, ambayo ni Kiambatanisho Nam 2)
Mheshimiwa
Spika :
- Mteja mwengine ni Ndg. Amani Ibrahim Makungu, mwenye Hoteli ya Pemba Misali na mwenye Akaunti Namba, Ac. D O 03220 ameungiwa umeme mkubwa (Three Phase) kwa masafa ya nguzo kumi na nne. Risiti ya malipo yake zinaonesha amelipia Tsh. 2,052,696/- lakini yeye mwenyewe alikiri kwamba amelipa Tsh.37,720,000/- (na sio 2,052,696/-, lakini fedha hizo amezilipa katika Akaunti binafsi ya Ndg. Zakia Juma Azani, Mfanyakazi wa Shiriki kupita Akaunti yake yenye Namba 2022500868, iliyopo kwenye National Microfinance Bank (NMB) Tawi la Pemba. (Waheshimiwa Nawaomba Msome Ripoti yetu kuhusiana na kadhia hii, katika ukurasa wa 16 huku pia mkifanya marejeo ya Kiambatanisho Nam 3.
Mheshimiwa
Spika :
- Mfano wa Mteja mwengine ambao Kamati iliupata ni wa NMB Bank Chake Chake (Munawar House) ambae nae aliungiwa umeme huo uliotoka Posta Madungu kwa masafa ya nguzo kumi na moja (11) Ukiwa na waya wa 50mm ‘bunch cable’ na malipo yake yalikuwa ni Sh. 3,718,903.58 tu, wakati katika makisio ya gharama za kupatiwa huduma hiyo yalionesha wingi wa vifaa vilivyotumika pamoja na bei zake, lakini la kushangaza vifaa hivyo vimetoka kwenye Shirika.
Mheshimiwa
Spika :
Hata hivyo,
Kamati ilipata nakala nyengine ya makisio ya kuungiwa umeme kwa Mteja huyu ya
tarehe 1/9/2010 ambayo ina thamani ya Sh. 14,889,047. Hapa kwa mara nyengine
tena Kamati ilipata utata na kujiuliza ni kwanini Shirika lifanye makisio hayo
mara mbili kwa Mteja mmoja. (Inashangaza kuona kwamba fomu yenye makisio
makubwa huwa haiwekwi saini na aliyeitayarisha.) Hata hivyo, kilichoonekana na
Kamati ni kwamba, tafauti inayowekwa baina ya makisio hayo mawili huwa ni kubwa
mno, kwa mfano wa fomu hii kuna tafauti ya Sh. 11,170,146.42/-, ukilinganisha na
yale makisio ya mwanzo ya Sh. 3,718,903.58.
Mheshimiwa
Spika :
- Mteja mwengine ni Bw. Nassor Omar Abdalla wa Mgogoni – Mpakani ambae nae amelipa gharama za nguzo moja kwa thamani ya Shs. 150,000/-, waya kwa thamani ya shs. 280,000/- gharama za kuungiwa umeme shs. 442,595/- na shs. 8,000/- ikiwa ni gharama za fomu ya maombi jumla ya malipo hayo aliyofanya ni Shs. 880,593/- wakati risiti alizopewa ni mbili, No. 28388 ya tarehe 19/4/2012 yenye kuonesha malipo ya shs. 442,593/- kama gharama za kuungiwa umeme na risiti No. 27043 yenye kuonesha malipo ya shs. 8,000/- ikiwa ni gharama za fomu za maombi. Kwa mahesabu hiyo maana yake ni kwamba, jumla ya Shs. 430,000/- zilizobakia zikiwa ni gharama za nguzo na waya hazikutolewa risiti zake. Nguzo hiyo na waya huo ni mali ya Shirika !
Mheshimiwa
Spika :
- Aidha Bw. Hemed Suleiman wa Konde nae amewekewa huduma hiyo ya umeme kwenye msikiti wa Msuka Mchikichini kwa kuunganishwa kwa nguzo saba. Kwa kazi hiyo alikiri kutoa shs. 3,000,000/- lakini risiti aliyopewa na Shirika ni shs. 213,000/-.
Mheshimiwa
Spika :
- Wakati mteja mwengine Bw. Nassor Hamad Fadhil wa Msuka Mchikichini, alilipia nguzo tatu kwa jumla ya shs. 390,000/-. Akalipa tena Sh. 1,780,000/- (Laki tano mara mbili hatimae Sh. 780,000/-) risiti aliyopewa na Shirika inaonesha thamani ya malipo ya Sh. 221,553/-. Hata hivyo baada ya kadhia yote hiyo umeme alicheleweshwa mno kuungiwa na laiti asingechukua hatua ya kutumia nguvu ya kudai chake, akitumia maneno yaliyoashiria kwamba asipoungiwa umeme huo aibu kubwa ingetoka nje, basi ni dhahir hata kwa kulanguliwa huko alikofanyiwa, asingeliupata umeme huo hadi leo.
Mheshimiwa
Spika :
- Nae Bw. Rashid Mbarouk wa Pandani ambae pamoja na kulipa Sh.442,593/- ambazo zilikuwa ni gharama za kuungiwa umeme tu, lakini alitoa fedha nyengine zaidi ambazo ni shs 500,000/- ikiwa ni madai ya nauli za mafundi waliyomuungia. Fedha hizo zilizodaiwa kuwa ni nauli za watumishi wa Shirika hazikuwa na risiti, dai ambalo lilidaiwa kwa nguvu kubwa na hatimae Mteja ambae ni mhitaji alizitoa. Madai haya ya Mteja yalitolewa mbele ya Kamati na Uongozi wa Shirika ukishuhudia, bila ya kupinga chochote.
Mheshimiwa
Spika :
- Katika mazingira hayahaya, Baobab Beach Bungalows/ Mr. Misali Kamati haikuweza kupata kitu chengine chochote zaidi ya risiti ya malipo yenye kuonesha malipo ya Sh. 2,164,050/- ikiwa ni kwa kazi ya kuunga umeme tu kwa madai ya kuwa vifaa ni vyake mwenyewe, lakini Kamati haikuweza kupata ushahidi wowote juu ya hilo zaidi ya barua ya mhusika yenye kutaja tu baadhi yake kama vile Transformers, H.T Poles, Cross Arms n.k. Kamati haikuweza kupata risiti za manunuzi yake wala vielelezo vyovyote vilivyonesha kuingia na kutoka kwa mali kwenye ghala, kama maelezo haya yanavyothibitika katika Kiambatanisho Nam 8 cha Ripoti yetu.
Mheshimiwa
Spika :
- Kamati ilipata utata kwa mteja mwengine anayejulikana kama Mnarani Kigomasha wa Makangale, mwenye nambari ya akaunti DO 02748. Tarehe 30/10/2009 aliarifiwa kwa barua yenye nam. ZECOP/P/T/VOL/06 kwamba, makisio yake yaliyohusiana na maombi ya kuungiwa kwa umeme kwenye eneo lake kwamba yamekubaliwa na alitakiwa kwenda kulipa jumla ya Sh.1,387,836/- na alifanya hivyo kupitia risiti nam. 005091102000313 ya Tarehe 2/11/2009. Lakini baadae alifanyiwa makisio mawili tofauti kama ifuatavyo:
Previous
Estimate Current Estimate
Tansformer
Installation
415,800.00 415,800.00
Construction
Of
l. V. Line 485,088.00
485,800.00
Construction
Of H.T. Line
486,948.00 1,303,333.60
TOTAL
1,387,836.00 2,205,221.60
Mheshimiwa
Spika :
Kamati
iliingiwa na wasi
wasi juu ya mteja mmoja kufanyiwa makisio mara mbili tena kwa wakati tafauti
uliopishana kwa mwaka mzima. Huku yakitofautia kiasi kikubwa cha bei baina ya
makisio ya zamani na mapya. Huu si ndio usumbufu wanaoupata wananchi
wetu?
Mheshimiwa
Spika :
Kuhusu
suala la kuwepo
kwa upendeleo unaosababishwa na watendaji wa Shirika katika kuunga au kutoa
huduma za umeme kunakosababisha wateja ama kukata tamaa au kuwajengea mazingira
ya kutoa rushwa. Kamati imegundua
kwamba, hali hii husababisha Shirika kupoteza au kukosa mapato kwani idadi ya
wateja haiongezeki kwa kasi halisi kwani baadhi yao wanakaa muda mrefu bila ya
kupata huduma, lakini wengine wanakuwa wazito kuomba huduma hiyo kutokana na
kuona usumbufu wanaoupata wenzao. Wanapoamua basi hujilazimisha kutoa chochote
ili waepukane na usumbufu huo. Kwa mnasaba huo na wale ambao huomba na
kukamilisha taratibu za kisheria na kukaa tu huku wakisubiri majaaliwa ya
Shirika maana yake ni kwamba, kwa muda wote huo wa kusubiri ambao walikuwa
tayari wawe wateja wa Shirika, hufanya Shirika hili kuwa limejipotezea mapato
yake kwa makusudi kama wao wanavyowakosesha huduma wananchi hao.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati
ingeridhika kama ingekuwa uchelewashaji huu una sababu maalum kama vile
upungufu wa vifaa, hali
ya hewa au miundombinu, lakini imebaini kwamba wala hakukuwa na sababu za msingi
zinazopelekea matokeo hayo. Maana yake ni kwamba hayo hutokea kwa utashi tu.
Kwa lugha nyepesi ni kusema kwamba hili hufanywa kwa makusudi.
Mheshimiwa
Spika :
Mfano
wa ucheleweshwaji huo ni:-
- Bw. Salum Makame Juma wa Mgagadu amejaza fomu na kulipa gharama zote zilizohitajika ambazo ni Sh. 554,729/- kwa risiti ya Tarehe 30/12/2011. Hadi Kamati inamtembelea Tarehe 3/5/2012 alikuwa hajapatiwa huduma hiyo, wakati Bw. Rashid Mbarouk Rashid wa Pandani mwenye mita No. 07101423916, ameomba Tarehe 18/1/2012 na kupatiwa huduma hiyo tarehe 23/1/2012 (Ndani ya siku tano) akiwa amelipia Sh. 442,593/- tena malipo aliyafanya Tarehe 24/1/2012. Yaani hata hayo malipo ya kuungiwa umeme huo, ameyafanya siku moja baada ya kupewa huduma hiyo. Mazingira hayo yamedhihirisha wazi kwamba Ndg. Salum Makame amecheleweshwa kwa makusudi.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati
ilishangaa sana kuona kwamba Ndg. Salum ameomba
kupatiwa huduma hiyo mwanzo (Mwishoni mwa mwezi Disemba, 2011) wakati Ndg.
Rashid ameomba mwisho (Mwishoni mwa Mwezi Januari, 2012) kukiwa na tafauti ya
mwezi mmoja tu, lakini alieomba mwisho amepata kabla ya wiki kwisha na yule wa
mwanzo miezi mitano imepita hajapatiwa huduma hiyo.
Mheshimiwa
Spika :
Hivi kwanini
tusiseme kwamba huduma hiyo inatolewa kwa upendeleo? Na kwa mazingira haya ni
kiasi gani cha mapato ambayo Shirika linapoteza kwa kukosa kuongeza idadi ya
wateja. Sasa hebu kwa mfano, chukua malipo ya Tsh. 554,729/ anayotakiwa alipe
mteja wa kawaida kwa lengo la kupatiwa umeme, kama alivyotakiwa Ndg. Salum
Makame Juma, ambae hakupatiwa huduma hiyo, ukifanya kwa wateja 100 wanaohitaji
kupatiwa huduma kama mwananchi huyu, ni wazi kwamba Shirika linapoteza
Tsh.55,472,900/- kwa mwezi ama zaidi, huku Shirika hili likiendelea kupiga
kelele za kukosa uwezo wa kulipa umeme kwa TANESCO ama kuendesha majenereta ya
32 ya dharura, kwa dai la kukosa fedha!
Mheshimiwa
Spika :
Malipo
yanayolipwa bila ya wateja kupewa risiti kabisa:
Pamoja na kuunga
umeme, bado Shirika linaendelea kuwa na dhima nyengine ya kutoa huduma kwa
wateja hasa pale ambapo huduma zile zinakosekana kwa uharibifu au maharibiko ya
aina yoyote yasiyosababishwa na mteja. Mfano kuanguka kwa nguzo au kukatika kwa
waya kwenye njia kuu za umeme na mambo mengine yanayolingana na hayo.
Mheshimiwa
Spika :
Mfano
wa matukio haya ni: -
- Kuna nguzo 2 zilianguka kwa sababu ya ubovu, kwenye njia ya kwenda nyumbani kwa Bw. Moh’d Habibu Suleiman wa Kigongo, lakini Shirika halikuchukua hatua za mara moja pamoja na kujuulishwa mapema. Na matokeo yake alilanguliwa Tsh.340,000/- za nguzo na 170,000/- za Ufundi na watu waliojitambulisha wafanyakazi wa Shirika. Waheshimiwa ufafanuzi wa haya unapatikana katika ukurasa wa 27 hadi 28 wa Ripoti yetu.
Mheshimiwa
Spika :
Kazi
kubwa ya kuunga umeme kwenye minara ya simu za mkononi kupewa Kampuni
binafsi:
Kamati
ilitarajia sana kwamba Shirika lingeingia mkataba wa uunganishaji wa umeme
kwenye minara ya simu za mkononi, ambapo Shirika lingefanya biashara kubwa na
kuingiza fedha nyingi, lakini matokeo yake biashara hizo hupewa kampuni nyengine
huku kampuni hizo hutumia rasilimali za Shirika kama vile wafanyakazi na magari.
Kamati imepewa taarifa na Shirika kwamba Pemba, kuna jumla ya minara ya simu 49
kati ya jumla hiyo, minara 40 ni ya kampuni ya simu ya Zantel, minara minne ni
ya Kampuni ya simu ya TIGO, minara mitatu ni ya AIRTEL na minara miwili ni ya
VODACOM.
Mheshimiwa
Spika :
Kati
ya minara hiyo ya kampuni ya simu ya Zantel ambayo ni jumla ya 40 kwa wakati
huo ambao Kamati inafanya kazi, ni minara mitatu tu iliyoungwa umeme na Shirika
la Umeme (ZECO), huku minara iliyobakia (yote 37) kazi hiyo ilifanywa na
kampuni ya GECCO. Na kwa upande mwengine wa minara ya kampuni zilizobakia,
(Minara 9 iliyosailia) minara ya mitatu (3) ilifanyiwa kazi hiyo na kampuni
binafsi ya POMY na iliyobaki ilikuwa ni kazi ya GECCO.
Mheshimiwa
Spika :
Sasa
tuendelee kutoa ufafanuzi wa hii minara mitatu ya Kampuni ya Zantel, iliyopatiwa
huduma ya umeme na Shirika, kwamba kati ya
hiyo mitatu, Mnara mmoja uliopo Kifumbikai, Wete umelipiwa Tsh.792,379.80
zikiwa ni gharama za nguvu kazi tu (Labour
Cost) kwa ajili ya kuweka umeme kwenye mnara huo, ambapo gharama nyengine
za vifaa husika zinazofikia jumla ya Shs.3,247,400, hazikulipwa kwa Shirika na
Kamati imepata maelezo ya kuridhisha kwamba, vifaa hivyo huuzwa na Kampuni
binafsi ya GECCO wakati hata Shirika lingeliweza kuuza pamoja na kuvifunga vifaa
hivyo. Ingawaje bado kuna haja ya kujiridhisha iwapo vifaa hivyo vimenunuliwa na
Kampuni husika ya Zanteli na havikutoka katika mikono na umiliki wa Shirika.
Suala hili lilihitaji ushahidi wa kina, ingawaje Kamati ilipatiwa majibu ya
mdomo tu, huku ushahidi mwengine ukikosekana.
Mheshimiwa
Spika :
Sasa
tuchukue hizo gharama za Vifaa Tsh.
3,247,400/- tukijumlisha na gharama za nguvu kazi Tsh. 792,379.80/- ni sawa na
Tsh. 4,039,779.80/- kwa mnara mmoja tu. Sasa ukizidisha minara 46 iliyofanyiwa
kazi na Kampuni nyengine binafsi, ni sawa na kusema kwamba, Shirika limepoteza
jumla ya Tsh. 185,829,870.80/- kwa minara 46 iliyoungiwa umeme na Kampuni
binafsi.! Kama huu sio upotevu wa mapato ya Shirika, basi hakuna lugha nyengine
yoyote ya kukidhi majibu sahihi ya hoja hii?
Mheshimiwa
Spika :
Tukiendelea
zaidi inafahamika wazi kwamba, Kibiashara
kazi kama hizo zingelichukuliwa na ZECCO (SHIRIKA) basi fedha nyingi
zingelipatikana. Lakini fedha nyingi zinakosekana kutokana na maamuzi hayo
yasiyozingatia uwepo wa mapato zaidi ya Shirika, kwa madai eti halina uwezo wa
kununua vifaa kwa ajili ya kazi hizo. Lakini dai jengine ni muda ambao mteja
angetaka kukamilika kwa kazi yake ni jambo gumu kutokana na majukumu ya Shirika
yalivyo.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati
imepata mashaka juu ya maamuzi hayo ambapo yanaonekana kuelekea mno kutawaliwa
na tamaa binafsi
kuliko uhalisia wenyewe. Hasa ikizingatiwa kwamba wanaofanya kazi hizo za GECCO
ni wafanyakazi wa ZECO. Muda upi wanutumia kwa ajili ya hayo majukumu ya ZECO na
muda upi wanautumia kwaajili ya kazi za GECCO, jambo ambalo linaiwezesha GECCO
kukamilisha kazi hizo kwa wakati na mazingira hayo hayaliwezeshi Shirika kufanya
kazi hiyo na kuweza kukidhi muda unaotakiwa na wateja.
Mheshimiwa
Spika :
Hebu tuchukue
mfano wa Ndg. Hamidu Saidan Ali mwenye hisa 20 na Ndg. Ali Abeid Haji mwenye
hisa 15 ni wafanyakazi halali wa Shirika la Umeme, pamoja na umiliki na kufanya
kazi Kampuni ya GECCO, sasa ni wakati gani wanawajibika kwa bosi mmoja kati ya
hawa? Jawabu ni nyepesi mmno kwa anaetaka kuelewa. Lakini hebu na tuzingatie
ufafanuzi wa GECCO kuhusu Ndg. Habibu Moh’d Ali, mfanyakazi wa ZECO lakini
hutumiwa na kulipwa fedha na Kampuni ya GECCO, pale wanapona wana haja ya
kutumia vifaa ama huduma ya ZECO. Kubwa zaidi wanalofanya ni kumtumia mfanyakazi
huyu kwa kuwasaidia kuwa kiunganishi bora katika majukumu yao. (Ufafanuzi zaidi
wa suala hili, Nawaomba Waheshimiwa Wajumbe msome Ripoti yetu kuanzia Ukurasa wa
28 hadi wa 30)
Mheshimiwa
Spika :
Baadhi
ya wateja kutokuwemo kwenye orodha wa mafail ya wateja wa Shirika.
Kamati ilipata
orodha ya watu/wananchi ambao wanatumia huduma hiyo ya umeme bila ya kusajiliwa
rasmi kwenye mtandao wa wateja kwenye Shirika. Katika kutafuta ukweli juu ya
jambo hili, Kamati iliarifiwa na Shirika lenyewe Tawi la Pemba, kwa kukiri
kwamba kuna Wateja ambao taratibu za uungwaji wa umeme wao zilikuwa na utata.
Utata wao ulibainika wakati wa ukaguzi wa nyumba kwa nyumba uliofanywa na
Shirika na kugundua Wateja Ishirini na Tatu (23) wanatumia umeme bila ya
kulipia, lakini vilevile hawamo kabisa katika mfumo wa malipo ya Wateja wa
Shirika. Orodha ya Wateja ambao Kamati imekabidhiwa na Shirika kwamba wana
utata, wametajwa katika ripoti yetu kuanzia ukurasa wa 31 hadi wa 32.
Mheshimiwa
Spika :
Orodha
hiyo bila ya
shaka inaonekana dhahir kwamba ni wananchi wale tu waliokaguliwa tena kwa baadhi
ya wale walioko Pemba tu, lakini kwa sababu si nyumba zote zilizokaguliwa, maana
yake ni kwamba upotevu huo wa mapato ni mkubwa kwa uhalisia wake kuliko vile
unavyoonekana sasa. Kwani Kamati inaamini kuna zaidi ya wateja hao walioainishwa
ambao uungwaji wa umeme wao haukufata taratibu.
Mheshimiwa
Spika :
Hata
hivyo kama kuna wateja wa aina hii ambao uungwaji wa umeme wao haukufata
taratibu maana yake ni kuwa, Shirika
limekuwa likipoteza mapato yake kila siku kwani wateja wa aina hii si tu
wamekuwa wakilikosesha Shirika mapato yanayohusiana na gharama za uungwaji tu,
bali hata yale mapato yanayotokana na malipo ya kila mwezi.
Mheshimiwa
Spika :
Sasa
hebu tujikumbushe kiasi gani zinazopotea kwa Shirika kwa mfano wa wananchi
tuliowataja hapo juu, huku tukijua kwamba, hiyo ni idadi ndogo sana ya wananchi wa
aina hii. Na tutoe mfano wa mwananchi mmoja angelilipa Tsh. 8,000/- za Fomu ya
maombi na malipo ya kuungiwa umeme kwa nguzo 1 tu na ‘Roof Poll, ambapo malipo
yake ni Tsh. 442,593/-, Jumla ya malipo kwa mtu mmoja ni Tsh. 450,593/-. Sasa
iwe kwa watu wote 23, ni sawa na kusema Shirika lingelipata malipo ya Tsh.
10,363,639/-. Ukiachilia mbali huduma hiyo ya malipo ya Fomu na Kuungiwa Umeme,
lakini pia kuna malipo mengine yanayotokana na malipo ya kila mwezi kwa ajili ya
huduma ya umeme yanakosekana.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa
mfano kila mmoja kati ya wateja hao angelikuwa analipia kiwango cha chini sana
cha malipo, Tsh.5000 kwa kila mwezi, basi Shirika lingelipata zaidi ya Tsh.
115,000/- kwa
mwezi, ni sawa na kupoteza Tsh. 2,645,000/- kwa mwezi, ingawaje ifahamike wazi
kwamba, kiwango tulichokisia hapa ni kidogo sana cha Tsh. 5000 kwa mwezi, wakati
kwa kawaida wananchi hulipia zaidi ya Tsh. 20,000/- kwa mwezi.
Mheshimiwa
Spika :
WATEJA
WALIOTEMBELEWA UNGUJA:
Kwa upande wa
Unguja Kamati ilikabidhiwa idadi ya Wateja Wakubwa wa Shirika, wenye Mahoteli na
Kampuni mbali mbali wafikao 160, kama wanavyooneka katika Kiambatanisho Namba 15
cha Ripoti yetu. Na upande wa Wateja wa Minara ya Simu wanne, ambapo Zantel
pekee inamiliki vituo vya Minara vifikavyo 48, TTCL vituo 27, TIGO vituo 17 na
Celtel 14
( Angalia Kiambatanisho Namba 16 cha Ripoti). Kwa kuzingatia wingi wa
wateja hao, na muda mdogo uliokabidhiwa kwa Kamati, Kamati ilifanyia kazi baadhi
yao (sampling) kwa kutembelea Wateja 21 wa Makampuni ya Mahoteli, huku mijadala
kuhusiana na Minara ya Simu, ikijadiliwa kwenye vikao tofauti baina ya Kamati na
Uongozi wa Shirika na mara nyengine Kampuni ya GECCO, ambao kama
tulivyokwishaona upande wa Pemba, pia walihusika na utoaji wa huduma ya umeme
kwa Kampuni hizo.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha,
Kamati ilitumia siku 3 za ziara
kwa kuwatembelea wateja hao 21 na hatimae, imejiridhisha zaidi kwa kupata
ufafanuzi wa baadhi yao kama ifuatavyo:
Sea
Rock:
Kamati
kwanza ilitembelea eneo liliopo Hoteli hii, na kugundua kwamba imeungwa
umeme bila ya taratibu. Kamati ilipata pia maelezo ya Uongozi wa Shirika kwamba,
wao waligundua zamani kwamba ‘Sea Rock’ wameunga umeme bila ya ridhaa zao na
kinyume na taratibu zilizopo, kwani kilichogundulikana umeme wa mteja huyu
umeungwa na Kampuni kutoka Tanzania Bara, ambapo umeme huo ulichukuliwa kutoka
ulipokuwepo ambapo ni masafa ya nguzo kumi hadi hotelini, vifaa vilivyotumika
kama vile waya nguzo pamoja na Transforma vyote havikuhakikiwa na
Shirika.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa heshima
nawaomba Wajumbe wasome kadhia hii katika ukurasa wa 33 wa Ripoti.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa
kusoma taarifa hizo, Wajumbe watafahamu kwamba, Mteja huyu pamoja na makosa
aliyoyafanya, Shirika lilieleza kwamba hatua waliyoichukua ni kuipiga faini
Kampuni hii. Hata hivyo, mnamo
tarehe 25/03/2010, Shirika lilipokea barua kutoka kwa ‘Sea Rock’, kutaka
kuunganishiwa ‘Transforma’ ya umeme Mkubwa wa KvA 315, kupita line ya KV 33.
Jambo la kushangaza ni kwamba, Shirika lilifanya kazi iliyoombwa, pamoja na
ukweli kwamba, Mteja huyu amekiuka Sheria katika kujipatia umeme.
Mheshimiwa
Spika :
Tunachotaka
kuweka wazi katika ufafanuzi wa mteja huyu ni kwamba, Shirika halifahamu
inachokifanya. Kama Mteja amevunja sheria kwa kujiungia umeme kinyume na
taratibu, ni wajibu wa Shirika kusimamia Sheria zake na sio kumbembeleza mteja.
Sasa kama mteja huyu anaachiwa, eti kwa kisingizio cha kuwapiga faini, ambayo
imeshindwa kuthibitishwa na Kamati kwa kukosekana kielelelezo kinachothibitisha,
kama vile pia ilivyoshindikana kuthibitisha uwezo wa Shirika kisheria kutoza
faini, kitu ambacho kwa mujibu wa kifungu cha 39(1) cha Sheria Nam.3 ya 2006,
pamoja na kutajwa adhabu ya faini kwa anaeiba umeme ama kufanya makosa
yanayowiyana, basi uwezo wa kutoa adhabu hiyo kwa mujibu wa Sheria ni wa
Mahakama na sio Shirika hili!.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa
lugha nyengine, Kamati imejiridhisha kwamba, kuna upotevu mkubwa wa mapato ya
Shirika, na pia husababishwa na uzembe na usimamizi mbovu wa dhamana za
watendaji wa Shirika, waliokabidhiwa dhamana husika. Hebu kwa mfano
tuchukulie mteja huyu pamoja na umeme mkubwa aliotumia, pamoja na wingi wa vifaa
vilivyotumika na mambo mengine, fedha yake ya kupewa huduma iliyoingia katika
Shirika ni Tsh. 12,132,760/- pekee ya gharama za nguvu kazi pekee, huku hata
fedha ya malipo ya fomu, Tsh. 12,000/- zikishindikana kuthibitishwa kwamba
zimelipwa.
Mheshimiwa
Spika :
Ras
Kichanga:
Mteja
mwengine ambae Kamati imepata nafasi ya kuhojiana na Uongozi wa Shirika, ni
kuhusiana na hoteli ya Ras Kichanga, iliyopo Michamvi, Mkoa wa Kusini Unguja.
Wakati Kamati inafanya ziara katika eneo hilo, iligundua kwamba, kuna
‘Transforma’ ambayo ni mali ya Hoteli, nguzo 2, huku umeme katika hoteli hii
unaaminika kwamba umeungwa mwaka 2004. Kuhusiana na utaratibu wa maombi kwa
Mteja huyu, Kamati imeshindwa kupata uthibitisho wa barua yoyote ya maombi na
hivyo imeshindwa kupata uthibitisho wa kujazwa kwa fomu ya maombi ya Mteja huyu.
Kwa lugha nyengine taratibu za kuungiwa umeme kwa mteja huyu
zimekiukwa.
Mheshimiwa
Spika :
Tatizo
liliojitokeza kuhusiana
na suala hili ni kukosekana kwa faili lenye vielelezo vilivyohitajika. Kosa
kubwa la Shirika ni kupoteza kumbukumbu za wateja wake, kama tutakavyoeleza
suala hili hapo baadae.
Mheshimiwa
Spika :
Mwamba
Investment:
Hoteli
hii pia iko Michamvi na imepatiwa
huduma ya umeme. Kiasi ya nguzo 15 zimetumika kuutoa umeme katika sehemu moja
hadi katika eneo la hoteli, huku Mteja huyu akitumia ‘Transforma’ yake mwenyewe,
kama vile Kamati ilivyoelezwa kwamba, wateja wote wakubwa huwa wananunua
transforma zao wenyewe kupitia Shirika la Umeme. Kampuni hii imepeleka maombi
yake tarehe 14/09/2009, na kujaza fomu ya maombi tarehe 15/10/2010, na hatimae
imenunua vifaa pamoja na kufanya malipo kama inavyotakiwa. Kamati imejiridhisha
kwamba, Kampuni hii imejitahidi sana kufuata taratibu zilizowekwa na Shirika, na
hata malipo yake yamefanyika bila ya shaka yoyote.
Mheshimiwa
Spika :
Atlas
Hotel:
Kwa
Kampuni hii, Kamati
imejiridhisha kwamba vielelezo vyote vilivyotakiwa na taratibu zilizohitajika
zimefuatwa, ingawaje imetia wasi wasi kwa Kampuni vilikonunuliwa vifaa vya umeme
vilivyohitajika, ambayo ni Sun General Supply, kwamba haimo katika orodha ya
Kampuni zilizoruhusiwa na Shirika, kutoa huduma ya kuuza vifaa vya
umeme.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha,
wakati Kamati inakagua risiti
zilizoambatanishwa katika faili hilo, haikuweza kupata taarifa za gharama ama
manunuzi ya nguzo. Wakati inaamini nguzo hizo hazikununuliwa na kutoka katika
Shirika la Umeme, ingawaje pia haikuthibitishwa wapi zimepatikana. Kamati
imekuwa na wasi wasi kwamba, nguzo hizi yawezekana zimetoka katika Shirika,
kinyemela!
Mheshimiwa
Spika :
Kae
Funk Sunset Beach:
Hii inahusika na
Bungalow inayomilikiwa na Ndg. Eddie T. Mattar. Kamati ilipofika eneo liliopo
Bungalow hii, Uongozi wa Shirika ulishangaa na kusema kwamba, mteja huyu hayumo
katika orodha ya wateja wao. Kwa lugha nyengine, mteja huyu amejiungia umeme
kinyume na taratibu. Aidha, Kamati imeshuhudia zaidi ya nguzo 30 feki,
zimetumika kusambazia umeme katika Bungalow hii. Hata hivyo, wakati Kamati
ilipofanya mahojiano na Uongozi wa Shirika kuhusiana na Mteja huyu, walikiri
kwamba ni mteja wao halali mwenye nambari ya hesabu D36888, ingawaje wameshindwa
kuthibitisha maombi yake, na namna alivyoruhusiwa kupatiwa huduma ya
umeme.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa
ufupi tuseme kwamba,
huyu ni mteja feki wa Shirika, aliejiungia umeme bila ya kufuata taratibu
zilizowekwa lakini pia amepoteza mapato ya Shirika, ingawaje Shirika lenyewe
baada ya kumchukulia hatua za kisheria, bado linaendelea kumbembeleza na hatimae
kufuga wizi wa meme, huku wanachokilipa mara nyingi huingia katika mifuko ya
watendaji wachache wa Shirika. (Waheshimiwa Wajumbe, mtapata taarifa hizi kwa
undani kwa kusoma Ripoti yetu, ukurasa wa 37-38)
Mheshimiwa
Spika :
The
Residence (The Hotel Property):
Mteja
mwengine asiefuata taratibu za Shirika ni Kampuni hii,
inayomiliki hoteli kubwa ya kitalii eneo la Kizimkazi Mchangamle, na imeungiwa
umeme kwa thamani ndogo sana kulinganisha na wateja wengine kwani imetozwa Tsh.
2,311,733/- tu, huku takriban nguzo 46 zimetumika. Pamoja na Shirika kueleza
kwamba, wao kama Shirika wamehusika na malipo ya ‘labour charge’. Aidha, Kitendo
cha Shirika kusema kwamba aliyewapatia huduma ya umeme kwa takriban 46 kutoka
bara bara kuu, kinapingana na maelezo kifungu cha 4(a) cha Sheria ya Shirika la
Umeme, Namba 3 ya mwaka 2006, inayoeleza kwamba, Shirika hili ndilo pamoja na
kazi nyengine, litasambaza umeme huo kwa Mtumiaji ama Mteja yoyote hapa
Zanzibar.
Mheshimiwa
Spika :
Kendwa
Beach Resort:
Barua
ya maombi ya mteja huyu
haikupatikana wakati wa ukaguzi wa Kamati. Aidha, kilichoweza kupatikana ni fomu
ya maombi ya kuungiwa umeme, FORM 01, huku fomu ya masharti ya usambazaji
(conditions of supply), ikishindwa kutiwa saini wala kujazwa chochote. Aidha,
FORM B imeonekana, lakini hakuna uthibitisho wowote wa malipo yaliyofanyika kwa
mteja huyu, kulipia maombi hayo. Mnamo tarehe 24/10/2011 ilipokelewa barua ya
mteja huyu akiomba kubadilishiwa transfoma, huku malipo halisi ya mabadiliko
hayo ni Tsh. 1,488,452/- kama inavyothibitika katika Kielelezo kinachohusika na
hoja hii.
Mheshimiwa
Spika :
Docrim
Hotel:
Na
Hoteli hii nayo imeunga umeme bila ya kupeleka maombi ya kufanya hivyo. Hata
hivyo, kwa kigezo cha kujaza fomu, Hoteli hii pia haijajaza fomu hizo kisheria.
Kwa maana fomu ya usaili,
FORM 01, haina saini yoyote ya kuthibitisha imejazwa kisheria. Aidha, fomu
inayohusiana na masharti ya kuungiwa umeme, ndio haijajazwa kabisa. Hata hivyo,
FORM B ndiyo iliyojazwa huku ikikosa saini za Mkuu wa Upimaji na Mkuu wa Sehemu
ya Mita na badala yake imepata kibali cha Mkuu wa Mains na Msimamizi wa kazi za
uvutaji wa ‘Main Service line’. Aidha, fomu hiyo inaonesha makisio ya kuungiwa
umeme huo ni Tsh. 14,171,564/- ambazo ni nyingi sana ukilinganisha na wateja
wengine, kama vile The Redisence ama ‘The Hotel Property’, wakati mteja huyu
ameungiwa umeme kwa takariban nguzo 15 za Shirika.
Mheshimiwa
Spika :
Shumbana
Amani Karume:
Baada
ya mjadala mrefu, ilikubalika kwamba, Ndg. Shumbana Karume ni Mteja
Mkubwa, mwenye
tranfoma ya 50 kVA, ambayo Kamati haikupata uthibitisho iwapo ameinunua kwa
fedha zake na hatimae kujiridhisha kwamba imetoka kwenye Shirika. jambo la
kushangaza ni kwamba, mteja huyu ametumia nguzo zaidi ya 31 kwa umbali
unaokisiwa kuwa zaidi ya kilomita 2.5, huku hakuna uthibitisho uliowasilishwa
kwa Kamati, kwamba nguzo hizo ni mali ya mteja, kama vile pia ilivyoshindwa
kuthibitishwa kuuzwa na Shirika. Kwa lugha nyengine, gharama za nguzo hazihusiki
na malipo yaliyofanywa na mteja, huku gharama alizolipa mteja huyu kwa ujumla
wake ni ndogo ukilinganisha na huduma aliyopewa. (Ufafanuzi wa ziada,
Waheshimiwa Wajumbe, angalieni ukurasa wa 40 wa ripoti yetu).
Mheshimiwa
Spika :
The
Seyyida Hotel:
Fomu za maombi
ya umeme kupitia FORM 01 na FORM B, hazina uthibitisho wa saini ya Mkuu wa
sehemu ya Mita wala Mkuu wa Mains; hivyo ni sawa na kusema fomu hizi hazina
uthibitisho wa kisheria. Hata hivyo jumla ya Tsh. 3,373,157.44 zimelipwa kwa
kazi ya kufunga mita ya umeme pamoja na gharama nyengine zinazohusika. Kama
ilivyo kwa wateja wengine, transfoma ya mteja huyu ni milki yake, ingawa wapi
ameinunua na vipi Shirika liliithibitisha, ni jambo linaloendelea kuhitaji
uthibitisho kwa sababu, Kamati haikupatiwa uthibitisho huo.
Mheshimiwa
Spika :
Mteja
huyu amesamehewa kodi ya VAT ya 18% sawa na
Tsh. 514,549.44/- kati ya Tsh. Tsh. 2,858,608/-. Alizolipia huduma ya umeme,
huku Kamati ikishindwa kupata maelezo yoyote mengine yanayohusiana na taratibu
za kuomba msamaha huo, wala Mamlaka zenye uwezo wa kusamehe, hazijahusishwa. (Ni
vyema Wajumbe mrejee ukurasa wa 41 wa Ripoti yetu).
Mheshimiwa
Spika :
The
Leisure Hotel:
Hakuna utaratibu
wowote wa maombi ya umeme kwa mteja huyu, kama vile ilivyoweza kuthibitika fomu
moja tu ‘FORM B’ inayoonesha angalau taarifa kadhaa na nia ya kuungiwa kwa umeme
kwa mteja huyu. Makisio aliyofanyiwa ni Tsh. 1,387,752/- ingawaje hazihusiani na
manunuzi ya vifaa, huku pia Kamati ikishindwa kukabidhiwa uthibitisho wa wapi
vifaa hivyo vimenunuliwa.
Mheshimiwa
Spika :
Larosa
Deivent:
Hakuna barua
yoyote ya maombi ya mteja huyu, huku pia hata fomu za kuungiwa umeme zilizomo
katika taarifa zake, hazina saini yoyote wala taarifa zilizohitajika. Kwa lugha
nyepesi, kuungiwa umeme kwa mteja huyu hakujafuata taratibu zilizohitajika.
Makisio yaliyohusika na kazi hii ikiwa ni pamoja na ghama za baadhi ya vifaa
bila ya kuhusisha Transfoma ni Tsh. 2,601,605/-. Tatizo linaendelea kuwa lile
lile la kawaida, wapi imepatikana transfoma, kwa ushahidi upi, lakini jee
Shirika liliikagua na kujiridhisha kufaa kwake? Vi masuala yaliyokosa jawabu
mbele ya Kamati.
Mheshimiwa
Spika :
One
Stop Company:
Mteja mwengine
wa Shirika ni Kampuni hii ya ‘One Stop’ iliyopo Forodhani, ambapo pamoja na
kukosekana kwa barua yao ya maombi ya huduma ya umeme, wamejaza fomu
zilizohusika kwa kazi hii na kupatiwa makisio ya gharama za umeme. Tatizo moja
sugu ambalo hatukulieleza kabla ingawaje limeonekana sana ni makisio hayo kukosa
saini ya ‘Operation Manager’ na badala yake ni ‘Planning Engineer’ pekee wa
Shirika huandaa makisio hayo na kuyasaini, huku yakiwa hayajapata uthibati
inayostahiki ya ‘Operation Engineer’.
Mheshimiwa
Spika :
Makisio
hayo yaliyogharimu Tsh. 6,341,556/- yamethibitishwa kulipwa kwa Shirika. Aidha,
Kamati kwa mara ya kwanza katika wateja wote tuliowataja hapo juu, imejiridhisha
kwa mteja huyu kuwa na
ripoti ya majaribio ya ufungwaji wa umeme huyu (Consumer Installation Test
Report), ambayo kwa ujumla wake inaonesha ni kwa kiasi gani Shirika
lilivyotakiwa kufanya hivyo kwa kila mteja wake mkubwa, jambo ambalo wengine
wamekosa kufanyiwa.
Mheshimiwa
Spika :
Mafaili
ya Wateja Wakubwa yaliyokosekana kukaguliwa na Kamati:
Ukiacha mbali
taarifa za wateja tuliowazungumza hapo juu, na kwa mnasaba wa orodha ya wateja
wakubwa tuliyoifanya Kiambatanisho cha ripoti hii, taarifa za wateja takriban
147 zimekosekana kwa kukaguliwa na Kamati, kwa maelezo kwamba, mafaili
yaliyokuwa yanahifadhi taarifa hizo, yamerowa kwa mvua katika ofisi kongwe ya
Shirika Mwanakwerekwe, kwa sababu bati la ofisi hiyo ni bovu na lilikuwa
linavuja, pale inaponyesha mvua. Aidha, maelezo haya yametolewa, bila ya kujali
uzito wa umuhimu wa taarifa za wateja hao, na hata kujali kwamba, taarifa hizo
sio mali ya mtendaji binafsi wa Shirika, bali ni sawa na mali ya
Serikali.
Mheshimiwa
Spika :
Na
unapofanya rejea ya Sheria zinazohusiana na nyaraka
za Serikali, suala hili halitakuwa geni kwako na ingelistahili kwa Uongozi wa
Shirika, kufahamu madhara wa wanachokifanya, ikiwa kwa makusudi kwa lengo la
kuipotosha Kamati ama kuficha ukweli uliohusika ama kwa uzembe uliopelekea
mafaili ya wateja kupotea. Hebu pia tukumbuke kwamba, kifungu cha 9 cha Sheria
Namba 5 ya mwaka 1983, Sheria ya Usalama wa Taifa na Siri za Seriakali (The
National Security and Official Secrets Act), pamoja na mambo mengine, kinakemea
tabia hii ya Uongozi wa Shirika kupoteza taarifa za Serikali, ikiwa ni pamoja na
uzembe uliofanyika hupelekea taarifa hizo kupatikana na watu wengine
wasiohusika.
Mheshimiwa
Spika :
ZANZIBAR
DATA COM LTD:
Miongoni mwa
wateja wakubwa wa Shirika la Umeme ni Kampuni ya Zanzibar Data Com, yenye
mahusinao na Shirika kupita mnara wa Shirika uliopo Mtoni ambao umekodiwa na
Kampuni hii. Suala hili lilianza kufahamika mara tu Kamati ilipoanza ziara ya
kutembelea eneo la majenereta Mtoni, ambapo ilipohoji juu ya mnara uliopo
pembeni mwa eneo hilo, iliambiwa ni mali ya Shirika, lakini umekodishwa kwa
Kampuni hii. Kufuatia hili, Kamati ilitaka kuhoji juu ya umeme unaotumiwa na
Kampuni hii, ambapo ilifahamishwa kwamba, Kampuni ya Zanzibar Data Com
imekodishwa mnara kwa kuweka vifaa vyake vya matangazo, na kwa kuwa inatumia
huduma ya umeme wa Shirika, ilipaswa kulipa na kuugiwa umeme huo kama wateja
wengine. Ili kufahamu vyema kuhusiana na mteja huyu, ni vyema ukafuata utaratibu
ufuatao:
Mheshimiwa
Spika :
Mkataba
baina ya Shirika
na Kampuni ya Zanzibar Data Com Ltd:
Shirika
limeingia Mkataba na Kampuni hii, kama ufafanuzi wake unavyopatikana katika
ukurasa wa 43 wa ripoti yetu.
Mheshimiwa
Spika :
Kitu
cha msingi katika Mkataba huo ni maslahi ya ukodishaji (consideration), ambapo kwa
mujibu wa kifungu cha 2, Zanzibar Data Com inalazimika kulipia jumla ya USD 300,
sawa na Tsh. 480,000 kwa mwezi na ni sawa na kulipia Tsh. 5,760,000/- kwa mwaka.
Hata hivyo, kodi hii ilipaswa kubadilishwa kwa mnasaba wa mabadiliko ya soko na
wakati husika, kwa kila baada ya miaka miwili, kwa makubaliano baina ya pande
zote mbili, huku kiwango cha kodi husika, pia chaweza kubadilishwa kila mwaka.
Na kwa sharti la kifungu cha 6 cha Mkataba husika, iwapo Mkodishwaji hatolipa
kodi husika, Shirika litatoa taarifa kwake (notice) inayoelekeza malipo
kufanyika (mara moja) na baada ya taarifa hiyo, Zanzibar Data Com inaposhindwa
kulipa, Mkataba huu utakoma hapo.
Mheshimiwa
Spika :
Ukweli
kuhusu Malipo:
Pamoja
na masharti ya Mkataba kuelekeza hivyo, Kamati imethibitishiwa kwamba,
Kampuni ya Zanzibar
Data Com, haijawahi kulipia Mnara iliyokodishwa kwake tangu ulipoanza
kukodishwa, na ni sawa na kusema kwamba, pamoja na Kamati kutakiwa zaidi
kuangalia upotevu wa Upotevu wa fedha za Shirika unaotokana na uungwaji wa umeme
unaofanywa na watendaji wasio waaminifu, katika suala hili, imejiridhisha
kueleza wazi kwamba, Shirika hili limekuwa likipoteza mapato mbali mbali kwa
kutosimamia ipasavyo majukumu yake kwa mnasaba wa Sheria na Mikataba mbali mbali
inayoingia.
Mheshimiwa
Spika :
Hatua
zilizochukuliwa
dhidi ya deni linaotokana na kodi ya Mnara:
Pamoja
na kutolipa kodi na kudaiwa deni la muda mrefu, Shirika halikuweza kuchukua
hatua yoyote ya kisheria dhidi ya Kampuni hii, mbali na kumuandikia barua ambazo
hazikuonesha umakini wa kulishughulikia suala hili
(Waheshimiwa Wajumbe, ni vyema mkasoma ripoti yetu katika ukurasa wa 45-46 wa
ripoti yetu).
Mheshimiwa
Spika :
Malipo
ya Umeme unaotumiwa katika Mnara wa Mtoni:
Mteja huyu
hajalipia umeme aliokuwa anatumia katika Mnara wake, tokea mwezi wa Septemba
2009, kama inavyofafanuliwa kwa kina katika Ripoti yetu, ukurasa wa 46 hadi 47.
Hili limethibitishwa mbele na Uongozi wa Shirika, lakini pia hakuna ushahidi
wowote mwengine uliopatikana kwa Kamati, ulio kinyume na ufafanuzi wetu
huu.
Mheshimiwa
Spika :
Utumiaji
wa huduma ya umeme katika mnara
wa kampuni ya Zanzibar Data
com,
Masingini-Unguja:
Mbali
na kukodi mnara wa Mtoni kama tulivyoeleza hapo juu, Kampuni hii pia imekodi
mnara katika maeneo ya Masingini, ingawaje mnara huu hauko katika
milki ya Shirika,
lakini huduma ya umeme inayopatikana kwa Kampuni hii katika kuendeshea mitambo
yake ya intaneti katika mnara huo, inatolewa na Shirika.
Kama ilivyotabia
yake, Kampuni hii haikuwa ikilipa madeni yake na ndipo walipokatiwa na Shirika,
lakini Uongozi wa Kampuni uliomba kupatiwa umeme kutoka katika minara ya jirani,
ikiwa ni pamoja na Mnara uliokodishwa kwa Kampuni ya Mawasiliano ya Tigo, lakini
ilikataliwa kwa sababu Kampuni hii ya Tigo ilikuwa inajua wajibu wake kisheria
kwamba, wao kwa kuwa wateja wa Shirika la Umeme la Zanzibar, hawana uwezo wa
kumruhusu mtu ama taasisi wala Kampuni yoyote kutumia umeme kinyume na taratibu
zilizowekwa.
Mheshimiwa
Spika :
Jambo
la kushangaza wakati Kamati inafanya ziara katika eneo la tukio, ilikuta Kampuni
hii
inatumia umeme kutoka Mnara wa Shirika la Utangazaji la Zanzibar(kama ilivyokuwa
inafahamika kwa jina la TVZ), Shirika ambalo bajeti yake inapitishwa kupitia
pesa za walipa kodi na kuidhinishwa na Baraza la Wawakilishi. Tena basi, Taasisi
hii ni ya Serikali iliyokubali kutoa huduma ya umeme kwa Kampuni binafsi,
kinyume na taratibu za kisheria na taratibu za Shirika la Umeme.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa
kuwa umeme huo ni wa wizi, Kamati Kamati iliagiza
kukatwa kwa waya uliokuwa unapelekea umeme kutoka Mnara wa ZBC-TV hadi Mnara wa
Kampuni hii, lakini baada ya siku 2 tu alirejeshewa huduma ya umeme, kwa
kisingizio cha amefungiwa mita ya TUKUZA na deni lake la zamani kuhamishiwa
katika mita hiyo mpya ya TUKUZA. Lakini haya yamefanyika kwa amri ya aliekuwa
Mwenyekiti wa Bodi ya Wakurugenzi ya Shirika, Ndg. Moh’d Hashim Ismail, kama
inavyofafanuliwa katika ripoti yetu katika ukurasa wa 49.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati
ilitumia busara ya
kumwita Mkurugenzi Mkuu wa Shirika la Utangazaji la Zanzibar, kwa ajili ya
kufanya mahojiano nae,lakini hakuweza kufika kutokana na dharura, na hatimae
aliwakilishwa na Kaimu Mkurugenzi, Ndg. Rafii ambae alikiri kulifahamu tatizo
hilo na alieleza kwamba, kwa mujibu wa taarifa za mafundi wao, tatizo hilo
lilianza tokea January 2012, ingawaje yeye alilitambua tatizo hilo kuanzia
tarehe 09/05/2012, baada ya Waziri wa Wizara ya Habari, Utamaduni, Utalii na
Michezo, Mhe. Said Ali Mbarouk, kutembelea eneo hilo ambapo nae pia kama
ilivyofanya Kamati, aliagiza kukatwa kwa huduma hii ya wizi, kinyume na taratibu
dhidi ya Kampuni ya Zanzibar Data com, lakini agizo lake
halikutekelezwa.
Mheshimiwa
Spika :
Kufuatia
hatua hii, Kamati ilimwita aliyekuwa Mwenyekiti huyo wa Bodi ya Wakurugenzi wa
Shirika na yeye
alikiri kwamba ameagiza kwa njia ya barua na kueleza sababu kumbwa ni kipaumbele
kinachotakiwa kupewa kwa wawekezaji, yaani Kampuni ya Zanzibar Data Com ni
mwekezaji na akipatiwa umeme, mapato ya Serikali yataongezeka.
Mheshimiwa
Spika :
Hoja hizi zote
hazina mashiko mbele ya Kamati, kwanza Kamati inaamini Mwenyekiti huyu hana
mamlaka ya kuagiza kurejeshewa umeme mteja yoyote anaekiuka taratibu za Sheria.
Wala maamuzi aliyoyatoa ama agizo halina uhalali kisheria. Kwa sababu Mwenyekiti
alipotoa agizo hilo, alilitoa kama yeye (in persona) wala hajalitoa kwa kupitia
Bodi ya Wakurugenzi, na hata kama angelipita kwa Bodi, ingekuwa ni sawa na
kutumia mamlaka isiyopewa kisheria.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha, hoja ya
kuongeza mapato ya Serikali kwa kutumia mgongo wa cheo alichokuwa nacho cha
Kamishna, Bodi ya Mapato Zanzibar (ZRB), kwa makusudi na kuruhusu kupotea kwa
mapato ya Shirika la Umeme, ambayo pia ni mapato ya Serikali, ni suala lisilo
kubalika na linaonesha wazi kwamba, Ndg. Mohd Hashim hakuwa na mapenzi ya dhati
ya Shirika na alikitumia cheo chake cha Uenyekiti kwa manufaa yake binafsi na
manufaa ya Makampuni machache ya kibiashara, huku Shirika likiendelea kukosa
mapato na kuwa katika hali mbaya ya kiuchumi na kupoteza imani yake kwa
wananchi.
Mheshimiwa
Spika :
Wateja
wa Minara ya Simu:
Kama
tulivyokwisha eleza awali kwamba, miongoni mwa wateja wakubwa wa Shirika ni
pamoja na Kampuni za minara ya simu, ikiwa ni pamoja na Zantel, Tigo, TTCL na
Celtel. Pamoja na ukweli kwamba, Kampuni hizo ni chache, kwa upande wa kila
Kampuni inamiliki vituo kadhaa vya minara, na kila mnara unatakiwa kuwa na umeme
wake unaojitegemea. Hivyo, kwa tafsiri hii, kila mnara ni sawa na mteja halisi,
mwenye kuhitaji umeme kwa kutumia mita yake, nguzo zake na hata transfoma ya
kwake pekee.
Hivyo basi,
katika idadi kamili iliyowasilishwa kwa Kamati, jumla ya vituo vyote vilikuwa ni
106, vilivyomilikiwa na Makampuni hayo tofauti tuliyokwishayaeleza, ingawaje
Kamati imepata taarifa ya mafaili yasiyozidi 10 tu ya vituo vyote hivyo, huku
jawabu ni ile ile kwamba yamerowa kwa mvua. Tunachotaka kusema kwa ujumla wake
katika kipengele hiki ni kwamba, wateja hawa wanafanana sana na Makampuni ya
Mahoteli tuliyoyaeleza hapo juu, huku taratibu za maombi na hatimae kupatiwa
huduma ya umeme ni hizo hizo.
Mheshimiwa
Spika :
Kazi
ya kuunga umeme kwa Makampuni
haya, hufanywa na Shirika la Umeme, lakini pia na Kampuni binafsi ikiwa ni
pamoja na Kampuni ya GECCO. Yaani, pamoja na Sheria kuwataka Shirika pekee
kuhusika na kazi ya ufikishaji wa huduma ya umeme kwa wananchi, kazi hizo
zimekuwa zikifanywa pia na Kampuni binafsi kinyume na sheria.
Mheshimiwa
Spika :
Mara
nyengine hutokea Kampuni husika kuomba kibali hicho kwa Meneja Mkuu wa
Shirika la Umeme, (kama ilivyofanyika kwa Kampuni ya Pomy Engineering Company
Ltd, na kuthibitishwa na Kiambatanisho
Nam 31 cha Ripoti yetu), jambo ambalo sio tu linakiuka Sheria, lakini pia
hupoteza mapato ya Shirika na kama kazi hizi zingelikuwa zinafanywa na Shirika
pekee, kama maelekezo ya Sheria Nam. 3 ya mwaka 2006, basi lingeliweza sana
kutotekeleza majukumu yake kwa udhati wa maslahi na ustawi wa
wananchi.
Mheshimiwa
Spika :
Mfano
halisi unaweza kuupata kwa kufanya rejea ya Kituo cha Zantel kilichopo Matemwe
chenye Akaunti Namba D 24488 pamoja
na kwamba hakuna maombi yoyote yaliyofanywa na Kampuni ya Zanteli katika
kupatiwa huduma ya umeme kwa matumizi ya umeme wa kituo hicho, na pamoja na
ukweli kwamba, fomu ya Usajili iliyomo katika taarifa za mteja huyu haijajazwa
kikamilifu wala hazina uthibitisho wa saini kuthibitisha kweli maombi yalifanywa
ama malipo husika,
bado mteja huyu ameweza kulipia Tsh. 23,491,995.60 kwa ajili ya kuweka
Transfoma na kujenga laini ya phase 3 na kazi nyengine zinazohusika ikiwa ni
pamoja na malipo ya kazi.
Mheshimiwa
Spika :
Sasa
chukua mfano huu tu kwa vituo vyote 106 vya Minara ya Simu Unguja
pekee, ni sawa na kusema kwamba Shirika lingeliweza kuingiza jumla ya Tsh.
2,490,151,533.60 kwa wateja wanne tu wa Kampuni za Simu, mbali na wateja
wengine. Lakini kwa kuwa kazi hii hufanywa pia na Makampuni binafsi, tena
Kampuni msisitizo ukiwekwa kwa Kampuni ya GECCO ambayo wamiliki wake na
wafanyakazi wake ni wafanyakazi wa Shirika, ni sawa na kusema, upotevu huu wa
makusudi utaendelea kuwepo, kwa sababu ya mgongano wa kimaslahi
uliopo.
Mheshimiwa
Spika :
Akaunti
za Shirika
upande wa Tawi la Pemba vipi zinahusika na upotevu wa
fedha
za Shirika:
Katika
kupata uthibitisho zaidi wa vipi fedha za Shirika
zinapotea, Kamati imeona ni vyema kuangalia kwa kina kuhusiana na ‘Accounts’ za
Shirika, na imeonekana mfano mzuri wa kuzungumzia suala hili, ni ‘Accounts’ za
Shirika, upande wa Tawi la Pemba. Ambapo tutaizungumzia Akaunti Namba 173 ambayo
inahusika na Matumizi Mengineyo (Other Charges), na kwa ufupi, shughuli za kila
siku kwa upande wa Pemba fedha zake hutokana na ‘Account’ hii, ambapo Ufafanuzi
wake unapatika katika Ripoti yetu kuanzia Ukurasa wa 53 hadi 61.
Mheshimiwa
Spika :
Kuanzia tarehe
25/08/2010, ‘Account’ ilikuwa inaingiziwa Tsh. 1,000,000/- kwa kila siku,
utaratibu ambao umeendelea hadi tarehe 02/03/2011 ndipo ilipoanza kuingiziwa
Tsh.2,000,000/- kwa kila siku ya mauzo, alimradi tu mauzo yaende
vizuri.
Mheshimiwa
Spika :
Jambo
la kusikitisha, matumizi ya fedha hizo
hayajakaguliwa na Mkaguzi wa Ndani, na Kamati ilipohoji suala hili ilielezwa
kwamba, Shirika la Umeme kwa muda mrefu lina Mdhibiti mmoja tu wa Ndani, nae
yupo Makao Makuu ya Shirika, Unguja na Pemba huenda mara moja angalau kwa miezi
mitatu. Pamoja na melezo hayo, Kamati imejiridhisha kwamba, matumizi ya fedha
hizo hayajakaguliwa hata mara moja na Mdhibiti wa Ndani, jambo ambalo
linapelekea upotevu wa fedha husika.
Mheshimiwa
Spika :
Napenda
Waheshimiwa Wajumbe wafahamu kwamba, suala hili halikuwa bure bure, limeandaliwa
kwa hujuma za makusudi kama ninavyotoa ukweli huu ufuatao:
“Ndg. Mohammed
Khamis Juma (Kilindi), ni Mfanyakazi wa Shirika aliekuwa akifanya kazi za
Ukaguzi wa Hesabu za Ndani (Internal Auditor) Tawi la Shirika Pemba. Mnamo
tarehe 14/04/2012 alilishauri Shirika kuwa na utaratibu mzuri wa matumizi ya
fedha zake, huku akionesha mapungufu kadhaa katika ripoti yake hiyo.
Akimuandikia Meneja Mkuu wa Shirika la Umeme na nakla ya ripoti hiyo ambayo ni
Kiambatanisho
Nam 33 cha Ripoti yetu, alitoa ushauri wa kina kupitia Idara zote za
Shirika, ikiwa ni pamoja na Idara ya Fedha, Biashara, Utawala na Uendeshaji, kwa
lengo la kuboresha utendaji wa Shirika, katika suala zima la matumizi ya
rasilimali fedha za Shirika”
Mheshimiwa
Spika :
Jee,
Waheshimiwa
Wajumbe wanajua kilichompata Mfanyakazi huyu, Kamati imethibitishiwa kwamba
Meneja Mkuu wa Shirika, badala ya kuupokea na kuufanyia kazi ushauri wa
kitaalamu wenye ukweli na nia safi ya kuendeleza Shirika, alichoamua yeyé na
Menejimenti yake ni kumpa uhamisho wa kumleta Unguja, bila ya kumpangia kazi
yoyote ya maana yenye kuendana na ujuzi wake, huku akiacha nafasi ya Mkaguzi wa
Ndani Pemba, ikiwa tupu bila ya kujali umuhimu wa nafasi hiyo katika suala zima
la kutunza rasilimali za Shirika. Kwa hali hii, nani atakaepinga kwamba, Meneja
huyu badala ya kuwa na mawazo ya kuliendeleza Shirika, yeyé badala yake anajenga
mazingira ya kulibomoa na kuendeleza matumizi holela ya fedha za
Umma.
Mheshimiwa
Spika :
Uchunguzi
wa Hesabu kwa mwezi wa August hadi October, 2010:
Kamati
imeangalia taratibu za fedha za Akaunti hii kama zinafuatwa kwa kuchukua mfano
wa baadhi ya Hati za Malipo (Payment Vouchers), ili kujiridhisha iwapo
huandaliwa kwa taratibu za sheria, lakini pia kwa kuangalia vielelezo vyake kama
vimekamilika ama laa, ili kujiridhisha kwa kiasi gani Sheria za Fedha na Kanuni
zake zinavyoelekezwa ipasavyo.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati imepitia Hati
ya malipo ya tarehe 28/09/2010 inayothibitisha makubaliano ya huduma ya ulinzi
na Kampuni binafsi ya ulinzi ya ‘Sunshine General Security Services’ katika
kituo cha umeme cha Shirika kilichopo Tanga, na Kamati imejiridhisha kuwemo kwa
barua ya maombi, ‘invoice’ pamoja na ‘Chaque’ ya malipo hayo kupitia Benki ya
Watu wa Zanzibar. Hata hivyo, Kamati imeshindwa kupata risiti za mapokezi ya
malipo yaliyofanywa na ni sawa pia kwamba imekosa kupata maelezo ya Benki (Bank
Statement).
Mheshimiwa
Spika :
Jambo
kubwa zaidi ambalo halivumiliki, ni kukosekana kwa Mkataba ulioingiwa baina ya
Shirika na
Kampuni hii ya ulinzi. Kwa maana nyengine, mbali na Mkataba kuwa kielelezo
muhimu cha kuthibitisha malipo yaliyofanyika, katika hati hii umekosekana na
Uongozi wa Shirika umekiri kutokuwepo kwa Mkataba Pemba, na ukasema yawezekana
upo Unguja, lakini mpaka tunaandika ripoti hii, Uongozi wa Shirika umeshindwa
kuithibitishia Kamati kuwepo kwa Mkataba huo.
Mheshimiwa
Spika :
Katika
kuendelea na ukaguzi wa baadhi ya Hati za
Malipo, Kamati imeikagua Hati namba 30 ya tarehe 20/09/2010 inayohusu nauli ya
siku 2 kwa ajili ya safari ya Unguja na kugundua kwamba, Ndg. Ali Nassor Moh’d,
Mfanyakazi wa Shirika la Umeme, Tawi la Pemba, alipata safari ya kikazi, kwenda
Unguja kwa muda wa siku 2, na hivyo, aliombewa posho la safari na nauli ya
kwenda na kurudi Pemba, lakini hamna vielelezo vinavyothibitisha matumizi ya
fedha hizo, na hivyo vilivyomo baadhi yao ni vya udanganyifu.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha,
Kamati imepitia Vocha Namba 15 ya
tarehe 08/09/2010 inayohusu malipo ya fedha kwa ajili ya Wasafishaji kwa mwezi
wa July na August, 2010. Malipo ya Vocha hiyo ya Tsh. 711,000/- yamelipwa kwa
Wasafishaji kwa miezi ya July na August, 2010, bila ya kuwepo maombi ya kuomba
kazi hiyo kutoka kwa wasafishaji hao ambao sio waajiriwa wa Shirika, na badala
yake Maombi pekee yanayohusika kwao ni kuhusu malipo ambapo barua zao
zimeandikwa na Ndg. Sufe M.Nassor, Mwangalizi wa Ofisi ya Shirika, Tawi la
Pemba.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati
pia
ilifanya ukaguzi wa Vocha Namba 47A ya tarehe 27/10/20102 inayohusiana na
malipo ya fedha kwa ajili ya ulinzi wa vituo vya Umeme vilivyopo Pemba, kwa
mwezi wa October, 2010. Kwa ujumla katika Vocha hii, imeambatanishwa na
‘Invoice’ pamoja na risiti za malipo, walizolipwa Kikosi cha Valantia cha
Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar, ikifuatiwa na barua ya maombi ya fedha Tsh.
2,550,000/- kutoka kwa Ndg. Shaib H. Kaduara. Wakati Kamati inaipitia Vocha hii,
kwanza imeshindwa kuthibitisha uhalali wa maombi ya fedha hizo, ingawa
zimefanyiwa maombi. Yaani, aliyomba na kuidhinisha fedha hizo ni mtu mmoja,
yaani Meneja wa Tawi, Pemba. (Ufafanuzi halisi, Waheshimiwa tuangalie ukurasa wa
58 wa ripoti yetu).
Mheshimiwa
Spika :
Kikosi
cha Valantia, kikiwa ni kimoja kati ya Vikosi vya
Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar, kinapaswa kutoa risiti za Serikali ili
kuthibitisha mapokezi ya fedha juu ya huduma za ulinzi wanazozitoa, lakini pia
kuthibitisha uhalali wa mapato hayo kuingia katika Mfuko wa Serikali, kama
zilivyo taratibu. Kwa kuwa Kikosi hiki hutoa risiti sawa na zile zinazopatikana
kwa wauzaji wadogo wadogo wa mchele mitaani, Kamati imeshindwa kujiridhisha
iwapo kuna uhalali wa malipo yaliyofanyika, lakini picha inayojengeka ni kuvuja
kwa mapato hayo.
Mheshimiwa
Spika :
Vocha nyengine
iliyoangaliwa na Kamati ni hii ya tarehe 27/10/20103 inayohusu posho
la wiki 2 kwa ajili ya kushiriki mafunzo, Unguja, ambalo walilipwa Ndg Ali Moh’d
Ali na Ali Nassor Ali, wafanyakazi wa Shirika la Umeme, Pemba. Wafanyakazi hawa
walilipwa Tsh. 3,800,000/- ikiwa ni posho la Tsh. 1,900,000/ kwa kila mtu, huku
gharama za usafiri zikiwa ni Tsh. 160,000/-. Kamati imegundua kwamba, matumizi
ya fedha hizo hayakuwa sahihi kwa sababu ya kupatikana kwa vielelezo vya
udanganyifu vilivyoambatanishwa na vocha hiyo. (Nawaomba Wajumbe wasome ukurasa
wa 60 wa ripoti yetu kwa ufafanuzi zaidi).
Mheshimiwa
Spika :
Pamoja na
kuangalia Vocha za mwaka 2010, Kamati pia ilivutika kuangalia Vocha ya mwaka
2011, inayohusiana na malipo ya posho ya safari na nauli ya siku 2 kwa ajili ya
kwenda Unguja kuhudhuria kikao cha Bodi ya Wakurugenzi ya Shirika la Umeme.
Malipo hayo alilipwa Meneja wa Tawi la Pemba, Ndg. Salim M. Saleh, kwa posho la
Tsh. 300,000/- na Nauli Tsh. 180,000/- . Pamoja na Meneja huyu kulipwa fedha
hizo, na pamoja na kwamba yeye ndie anaestahiki kusimamia matumizi bora ya fedha
kwa upande wa Pemba, kwa bahati mbaya yeye mwenyewe ndie anaevunja taratibu
hizo, kwa kutofanya marejesho sahihi ya matumizi ya fedha hizo.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa
kuzingatia maelezo haya,
inajenga khofu na wasi wasi kwamba, matumizi ya ‘Account’ hii yamegeuka sawa na
chaka la kufichia maovu ya baadhi ya watendaji wasiokuwa waaminifu. Kwani hata
wewe unapata picha gani unapofahamu kwamba, akaunti hii hukusanya 2,000,000/-
kwa siku, huku haina mkaguzi wa ndani wa kuikagua, wakati huo huo unafahamu pia
kwamba, wakaguzi wake walifanyiwa vitendo vya makusudi kutoendelezwa kielimu ama
kupata misuko suko kadhaa ya kikazi ambayo haina ulazima wowote, na kwa
kuzingatia ukweli kwamba hata matumizi yake hayafuati ipasavyo taratibu za
sheria zinazohusika, ni wazi na utakubaliana nasi kwamba, Akaunti hii imegeuka
kuwa chaka la watendaji wasiokuwa waaminifu na hata wakubwa wa Shirika, kutumia
fedha zake watakavyo wao.
Mheshimiwa
Spika :
Muhtasari
wa Mambo yaliyobainika na Kamati kufuatia Uchunguzi wake wa
Hadidu
hii Rejea:
- Baadhi ya Wafanyakazi wa Shirika, mfano ukitolewa kwa Ndg. Zakia Juma Azan, wanahusika na upotevu wa fedha na mal iza Shirika.
- Shirika linapoteza fedha nyingi kutokana na udhaifu wa huduma zake pamoja na kuibiwa na baadhi ya wafanyakazi wake wasio waaminifu.
- Wateja wengi wa Shirika wanapata usumbufu mkubwa ikiwa ni pamoja na kuibiwa ama kulanguliwa fedha zao, pale wanapohitaji huduma ya umeme kwa Shirika.
- Uongozi wa Shirika unakiuka maagizo ya Bodi ya Wakurugenzi ya Shirika, kwa kuruhusu Kampuni binafsi ya GECCO kufanya kazi na kutoa huduma ambazo tayari Bodi imeshakataza kufanywa na Kampuni hiyo.
- Shirika limepoteza taarifa muhimu za wateja wake, na upotevu huo umesababishwa na uzembe pamoja na Uongozi kutojali umuhimu wa taarifa hizo.
- Viongozi wa Shirika badala ya kusimamia matumizi ya fedha za Serikali kama inavyotakiwa na Sheria za Fedha, wao hugeuka wa kwanza kukiuka masharti ya Sheria hizo.
- Kuna upendeleo na usumbufu dhidi ya wananchi wa kawaida na Makampuni ama watu uwezo katika kupata huduma za kuungiwa umeme kutoka Shirika la Umeme la Zanzibar.
HADIDU
REJEA YA TATU:
TARATIBU
ZA AJIRA KATIKA SHIRIKA
ZINAZODAIWA KUWA ZA
UPENDELEO,
UNGUJA NA PEMBA:
Mheshimiwa
Spika :
Katika hadidu
hii, Kamati ilitakiwa kuchunguza ukweli wa madai kwamba Shirika la Umeme, kwa
upande wa Unguja na Pemba limefanya uajiri wa wafanyakazi wake kwa misingi ya
upendeleo, yaani kuajiri kinyume na taratibu za kisheria lakini pia kwa misingi
isiyo ya haki na upendeleo ama wa udugu au ubaguzi wa aina nyengine yoyote.
Mheshimiwa
Spika :
Katika
uchambuzi wa Hadidu hii rejea, Kamati imeona ni vyema ikaifafanua kwa kutumia
mitindo miwili inayotofautiana. Wa kwanza ni kuchambua taarifa za Mfanyakazi
mmoja mmoja kwa
mujibu wa mwaka walioajiriwa, ambapo kazi hii imefanywa katika Uajiri wa mwaka
2008, kwa upande wa Pemba. Lakini kwa kuzingatia haja ya kufupisha ripoti hii
(vyenginevyo, kurasa pekee za hadidu hii zisingelipungua 200 kwa sababu
waajiriwa hao ni wengi), Kamati imeona ni vyema kwa kuanzia mwaka 2009 hadi
2012, kuzingatia mambo yaliyojitokeza kwa ujumla wake juu ya suala zima la
Uajiri, kwani kwa kufanya hivyo, kunarahisisha wepesi wa msomaji kufahamu mambo
hayo, kwa kuzingatia ukweli kwamba, takriban yanawiyana na yale yaliyofafanuliwa
kwa mfanyakazi mmoja mmoja kwa mwaka 2008 katika Tawi la Shirika,
Pemba.
Mheshimiwa
Spika :
Katika kuifanyia
kazi hoja hii, Kamati ilianza kukutana na Uongozi wote wa Shirika siku ya kwanza
ya kazi, tarehe 30/04/2012 katika Afisi za Shirika, kikao ambacho kilitoa fursa
kwa kila mfanyakazi mwenye maoni juu ya utendaji wa Shirika, aeleze bila ya woga
namna Shirika linavyotekeleza majukumu yake kwa mnasaba wa Hadidu rejea
zilizokabidhiwa kwa Kamati, hali iliyopelekea Kamati kupata mwanzo mzuri wa
uchunguzi wake, kufuatia wafanyakazi hao kutoa ushirikiao mzuri na wa aina yake.
Baada ya kikao hicho, Kamati ilikutana na Uongozi wa Shirika, kwa ajili ya
kupata ufafanuzi wa hoja hii, na ilihitaji Uajiri ulioanzia mwaka 2008 hadi 2012
na kwa hali hii, Kamati inaona ni vyema kutoa ufafanuzi wake kama
ifuatavyo :
Mheshimiwa
Spika :
Uhalali
wa Uajiri na Taratibu zinazofaa kufuatwa na Shirika
la Umeme
katika
kufanya Uajiri :
Kwa
kawaida, suala la Uajiri wa Wafanyakazi wa Serikali huratibiwa na
Wizara inayohusiana na Utumishi wa Umma, na kwa hali hii, mtu yoyote ambae hajui
mamlaka ya Shirika la Umeme na nafasi yake, angefikiria kwamba, uajiri wa
wafanyakazi wa Shirika, ungestahiki ufanywe na Wizara hii kwa niaba ya Serikali,
kwa maana Ofisi ya Rais, Utumishi wa Umma na Utawala Bora. Fikira hii,
ingelihusika pia kwa zile Taasisi zinazojitemea, ambazo mbali na kupewa Mamlaka
ya Uajiri, lakini taratibu za uajiri huo, huongozwa na Sheria Namba 2 ya mwaka
2011 na Kanuni zinazohusika na Utumishi. Ama mtu huyu huyu kama hakupatiwa
ufafanuzi mzuri, angeona ni vyema Uajiri wa Wafanyakazi hawa, utokane na Tume za
Utumishi za Serikali, kama zilivyoanzishwa na kifungu cha 117 cha Katiba ya
Zanzibar na kifungu cha 33 cha Sheria Namba 2 ya mwaka 2011.
Mheshimiwa
Spika :
Fikira
zote hizi zinatofauatiana na uhalisia wa Shirika hili,
kwa sababu, Sheria Namba 3 ya mwaka 2006 iliyoanzisha Shirika la Umeme la
Zanzibar, imetoa mamlaka ya Uajiri na malipo ya stahili za wafanyakazi hao
kupitia Bodi ya Wakurugenzi, iliyoanzishwa kwa mujibu wa kifungu cha 5(1) cha
Sheria hiyo. Aidha, kwa mujibu wa kifungu cha 10(b) cha Sheria hii, Bodi ya
Wakurugenzi ya Shirika, ina jukumu la kuthibitisha Muundo wa Shirika na taratibu
za kazi na kufanya maamuzi juu ya masharti na maelekezo ya Utumishi, Mishahara
pamoja na stahiki nyengine zinazohusika za Wafanyakazi wa Shirika la Umeme.
Mheshimiwa
Spika :
Vile
vile, Shirika
linatumia muongozo mkuu wa uajiri kupitia Kanuni za Utumishi za Shirika la
Mafuta na Nguvu za Umeme, Zanzibar, muongozo ambao tumeufanya kuwa Kiambatanisho
Nam 41, zilizoidhinishwa na Bodi ya Wakurugenzi ya Shirika, na kuanzia
kutumika tarehe 01/07/2005. Kanuni hizi tayari zimeshafanyiwa marekebisho (First
Draft) na Uongozi wa Shirika mnamo mwaka 2011, isipokuwa Kamati imefahamishwa
kwamba, bado marekebisho hayo hayajapitishwa na Bodi ya Wakurugenzi, na kwa
maana hii, Kamati pia haiwezi kuzitumia kwa sababu, bado hazijapata nguvu ya
kisheria, ispokuwa ieleweke kwamba, kwa kuwa bado Kanuni za Utumishi za Shirika
za mwaka 2005 zipo, itafahamika kwamba, hata katika ripoti yetu hii ndio
tutakayoitumia kama ni muongozo sahihi unaoonesha taratibu zote za Uajiri katika
Shirika.
Mheshimiwa
Spika :
Baada
ya kufahamu hivyo, na baada ya siku ya kwanza ya kukutana na wafanyakazi wote wa
Shirika tawi la Pemba, Kamati iliamua kuifuatilia hadidu hii, kwa kufanya
mahojiano na Uongozi wa Shirika, pamoja na kuwafanyia uhakiki wafanyakazi
waliohusika na hatimae kufahamu mambo kadhaa, ambayo tutayaeleza mwisho wa hoja
hii. Ni vyema sasa tufahamu namna wafanyakazi hawa walivyoajiriwa, kwa kupata
ufafanuzi ufuatao:
Mheshimiwa
Spika :
UTARATIBU
WA AJIRA, SHIRIKA
LA UMEME:
Kabla ya kupata
maelezo ya wafanyakazi binafsi, ni vizuri tukafahamu utaratibu wa ajira katika
Shirika la Umeme. Hali hii itatusaidia pia kufahamu kiini cha hoja hii na
itakuwa ni rahisi kuelewa, iwapo kweli Shirika limekiuka taratibu hizo kwa
uajiri ulioanzia mwaka 2008 hadi 2012, ama laa. Basi, na tuanze kwa kufahamu
kwamba, maamuzi ya uajiri ni lazima yafanywe na Bodi ya Wakurugenzi ya Shirika,
na hii ina maana kwamba, iwapo Uongozi wa Shirika chini ya Meneja Mkuu, utaona
ipo haja ya kuajiri, ni lazima mapendekezo hayo yapelekwe kwenye Bodi ili iamue
kukubali au kukataa ajira mpya. Na baada ya kutoa kibali, ni lazima nafasi hizo
zitangazwe katika vyombo vya habari ili watu wenye sifa waweze kuomba. Aidha,
baada ya matangazo kutoka, maombi yote ya nafasi za kazi katika Shirika,
yanatakiwa yawasilishwe kwa Meneja Mkuu, ambapo baadae, waombaji wanaoonekana
wana sifa, huitwa kwa ajili ya usaili na hatimae kupatikana wenye sifa nzuri
zaidi zilizohitajika na waliofaulu usaili huo.
Mheshimiwa
Spika :
Baada
ya hatua hii, waombaji waliofaulu kabla ya kuitwa kwa ajili ya kuajiriwa,
taarifa zao hupelekwa G.S.O kwa ajili ya Uhakiki wa Kiusalama
(Vetting) na baadae wale wataoonekana hawana matatizo ya kiusalama, huitwa na
kutakiwa kufanyiwa Uchunguzi wa Kidaktari (Medical Checking) na ndipo wasiokuwa
na matatizo ya kiafya, huajiriwa kwa kuingia Mikataba na Shirika ikiwa ni pamoja
na kujaza Fomu za Ardhihali ya Kuingia Kazini. Hatua hii inapokamilika, Uajiri
huwa umefuata taratibu zilizokubalika kisheria. Baada ya kufahamu hali hii, ni
vyema sasa tuendelee na Uajiri wa wafanyakazi hao kwa Upande wa Pemba kwa mwaka
2008 na hatimae tumalizie kwa kuangalia Uajiri wa Unguja na Pemba kwa mwaka 2009
hadi 2012, kama ifuatavyo :
Mheshimiwa
Spika :
UAJIRI
WA WAFANYAKAZI WA SHIRIKA-UNGUJA
NA PEMBA
KUTOKA
MWAKA 2008 HADI 2011/2012:
Mheshimiwa
Spika, nawaomba Waheshimiwa Wajumbe wasome kwa kina ufafanuzi wa
suala hili kuanzia ukurasa wa 62 hadi 102 wa ripoti yetu, ingawaje pia ni vyema
wakafahamu mambo ya jumla jumla yaliyojitokeza kama ifuatavyo:
Shirika
kuafanya Uajiri (Pemba) bila ya kutoa matangazo ya Nafas iza kazi:
Mheshimiwa
Spika :
Kamati imejiridhisha
kwamba, ukiachia mbali mwaka 2011/2012, Shirika na zaidi kwa upande wa Pemba
lilikuwa linaajiri bila ya kutoa matangazo ya Nafasi za kazi kupitia vyomvo vya
habari. Na badala yake, taarifa za Uajiri huo huwafika wananchi bila ya
utaratibu rasmi unaotarajiwa. Aidha, Kamati imejiridhisha haya kwa kukosa
uthibitisho wa kimaandishi ambao ungeliweza kutumika na kuthibitisha
vyenginevyo.
Kuendelea
kukiukwa kwa masharti ya Uwasilishaji wa Maombi ya Ajira,
Upande
wa Pemba:
Mheshimiwa
Spika :
Kama
tulivyokwishaeleza awali, kwamba Kanuni ya 3(7)(a) ya Kanuni za Utumishi za
Shirika za mwaka 2005, Maombi ya nafasi za kazi katika Shirika, yanatakiwa
yawasilishwe kwa Meneja Mkuu wa Shirika, kwa kuzingatia utaratibu ulioelezwa.
Kwa bahati mbaya sana kwa upande wa Pemba, Kamati imejiridhisha kwamba, maombi
yote ya kazi yaliombwa kwa Meneja wa Tawi Pemba, jambo ambalo ni kosa
kisheria.
Mikataba
ya Ajira kutofuata masharti yote ya kisheria:
Mheshimiwa
Spika :
Jambo
jengine ambalo pia ni maarufu kwa mikataba ya ajira
iliyoingiwa baina ya Shirika na Wafanyakazi wake, ni kukosekana kwa Saini ya
Meneja Mkuu wa Shirika. Hali ambayo inaifanya Mikataba hiyo kukosa ridhaa ya
Shirika kama Muajiri na badala yake huwa na saini ya Muajiriwa pekee. Mfano wa
Mikataba hiyo ni pamoja na Mkatabawa wa Ndg. Salma Juma Said, Mhasibu wa Shirika
Tawi la Pemba, aliejiriwa tarehe 01/11/2009, ambao katika Ripoti yetu tumeufanya
kuwa Kiambatanisho Namba 51.
Mheshimiwa
Spika :
Jambo
la kushangaza zaidi baadhi ya Mikataba hiyo imekosa hata saini ya
Mfanyakazi husika. Hili linashangaza sana kwa Taasisi kubwa yenye umuhimu wa
kipekee Zanzibar. Kwa mfano Ndg. Ameir Omar Rajab, Mwajiriwa wa Shirika upande
wa Unguja, aliaejiriwa tarehe 03/03/2009, hajatia saini Mkataba wake wa ajira
uliosainiwa kwa upande wa Mwajiri wake tarehe 09/03/2009. Kwa maana hii, Mkataba
huu hauko halali kisheira. Na ikitokezea tatizo lolote la kisheria, Mfanyakazi
huyu anaweza kukosa haki zake kwa urahisi zaidi.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha,
Shirika
halifuati ipasavyo masharti ya sheria katika suala zima la Mikatba yake
inayoingia na Wafanyakazi wake. Mfano Ndg. Ameir Omar Rajab, Msomaji Mita
alieajiriwa tarehe 03/03/2009, Mkataba wake hauna saini ya Afisa wa kazi (Kiambatanisho
Nam 52), huku Kamati ikisisitiza kwamba, kama Shirika lilikuwa halioni
umuhimu wa kuweka uthibitisho wa Afisa wa kazi, basi kulikuwa hakuna haja ya
kuweka uthibitisho wake katika Mikataba ya Kudumu ya waajiriwa, wakati hakuna
saini wala uthibitisho wowote unaofanywa juu ya Mikataba hiyo.
Uthibitishwaji
wa Kazini kutofuata Masharti ya Kanuni za Utumishi za
Shirika:
Mheshimiwa
Spika :
Kanuni
ya 12 ya Kanuni za Utumishi za Shirika za
mwakwa 2005, inazungumzia Muda wa Majaribio (Probation Period), ambao
unafafanuliwa kwa masharti tofauti baina ya Mkataba wa Kudumu na Mkataba wa
Muda. Kwa upande wa Mkataba wa Kudumu, masharti yake ni muda wa mwaka mmoja,
kama inavyonukuliwa hapa chini na kifungu cha 12(1) cha Kanuni hizo:
“Mtu
anayeajiriwa kwa nafasi ya kudumu atalazimika kuwemo katika majaribio kwa muda
wa miezi kumi na
mbili kuanzia tarehe ya kuajiriwa”
Mheshimiwa
Spika :
Kwa
maana hii, Mfanyakazi huyu Ndg. Salma Juma Said, alieajiriwa tarehe 01/11/2009
kama inavyothibitika katika Mkataba wake wa ajira ya Kudumu, alitakiwa
athibitishwe baada ya kumalizika mwaka mmoja wa
majaribio ambao ni sawa na tarehe 01/11/2010. Jambo la kushangaza Mfanyakazi
huyu amethibitishwa miaka miwili na takriban miezi minne baada ya kuajiriwa.
Yaani amethibitishwa kazini mnamo tarehe 14/03/2012, kama inavyothibitika katika
Kiambatanisho
Nam 53 cha
ripoti yetu.
Mheshimiwa
Spika :
Kichekesho
ni kwamba, Mfanyakazi mmoja anathibitishwa mara mbili katika nafasi hiyo hiyo
aliyoajiriwa. Kadhia hii inahusiana na Ndg. Mwadini Buzi Mwadini, alieajiriwa
tarehe 01/07/2009 kama Dereva na akathibitishwa kazi
mnamo tarehe 17/06/2010 kupitia barua namba ZECO/PF/M.206 na haijatosha,
akathibitishwa tena tarehe 14/03/2012, siku ambayo takriban wafanyakazi wengi
walipewa barua zao za kuthibitishwa (Kiambatanisho
Na 54).
Na Ndg. Abdul
Moh’d Seif, aliajiriwa tarehe 01/07/2009 kama Dereva, alithibitishwa mara ya
kwanza kama wenzake walioajiriwa mwaka huu Unguja, mnamo tarehe 30/06/2010 na
akathibitishwa tena mnamo tarehe 14/03/2012 kama inavyothibitika katika Kiambatanisho
Nam 55 cha ripoti yetu. Aidha, Mfanyakazi huyu hata saini ya Mkataba wake
wa ajira kuonesha ridhaa yake ya kazi, ameshindwa kuitia katika Mkataba
huo.
Udanganyifu
wa Vyeti vya Kumalizia Masomo:
Mheshimiwa
Spika :
Pamoja
na kasoro ya kuajiriwa wafanyakazi bila ya kutangazwa na kuomba kwa misingi ya
sifa halisi na uwezo wao, Kamati pia ilipitia vyeti mbali mbali vya wafanyakazi
hao vinavyothibitisha kumaliza na kuhitimu masomo yao. Katika zoezi hili, kama
ilivyothibitika katika miaka iliyotangulia, kuna baadhi ya wafanyakazi
wameshindwa kuwasilisha vyeti asili vya masomo (Original Certificates), lakini
pia wapo walioghushi vyeti hivyo. Kwa kuzingatia ukubwa wa ripoti hii, Kamati
inapenda kutoa mfano kwa Ndg. Omar Ali Juma, alieajiriwa kama Fundi, kwamba
ameshindwa kuwasilisha vyeti asili vya kumaliza masomo yake ya Sekondari katika
Skuli ya Utaani, Pemba. Aidha, kadhia hii pia inahusika kwa Ndg. Moh’d Habib
Iddi, aliewasilisha kopi ya Cheti cha Form III, bila ya kuwasilisha cheti halisi
kilichohitajika na Kamati.
Kutotimizwa
kwa sharti la
Umri, kinyume na maelekezo ya Maombi:
Mheshimiwa
Spika :
Tunafahamu
kwamba, katika matangazo iliyoyatoa Shirika kwa
waombaji wa mwaka 2011, lilihitaji kwa kila muombaji kwa mujibu wa nafasi
atakayoiombea kutovuka umri uliowekwa. Jambo la msisitizo ni kwamba, umri huu
umewekwa huku ukishurutishwa katika maombi, ili kumfanya Muombaji afahamu, na
hatimae Shirika liweze kupata wafanyakazi wenye nguvu watakaoweza kulitumikia
kwa muda mrefu. Hata hivyo, sharti hili limekiukwa kwa kiasi kikubwa katika
maombi ya waombaji na jambo la kushangaza ni Shirika, kukubali kuwaajiri huku
kabla litoa sharti hilo, bila ya kuzingatia uhalisia wa waombaji. Kwa mfano,
Ndg. Ali Haji Makame, alieajiriwa kama Afisa Manunuzi (Procurement Officer),
alitakiwa asizidi miaka 32, ingawaje yeye ameajiriwa akiwa na umri wa miaka 34
Mheshimiwa
Spika :
Aidha,
suala hili pia linamhusu Ndg. Fadhil Makungu Is-Hak mwenye umri wa miaka 30,
wakati nafasi yake ya kuajiriwa (Mechanical Technicians), ilitaka asizidi miaka
25
(Kiambatanisho Nam 68). Kwa mnasaba wa
maelezo haya na ushahidi ulionukuliwa, ni wazi kwamba, Shirika halikuzingatia
sifa ya Umri wa waombaji wake, kinyume na maelelezo yaliyotolewa katika
matangazo ya maombi. Na kwa kuwa mamlka ya idhini ya Uajiri hufanywa na Bodi ya
Wakurugenzi ya Shirika, huku Meneja Mkuu na watendaji wenzake ni watekelezaji wa
maagizo ya Bodi, ni wazi kwamba, wamekiuka maelekezo hayo, na picha inayojengeka
ni kwamba, Uongozi wa Shirika hutekeleza majukumu yao kinyume na maagizo ya
Bodi.
Kutoridhika
kwa baadhi
ya Walioitwa katika Usaili, kwa hoja ya Upendeleo na Ubaguzi:
Mheshimiwa
Spika :
Shirika
pamoja na nafasi nyengine za ajira kwa mwaka 2011, liliajiri ‘Cashiers’ nafasi 3
ambao ni Ndg. Tauhida S. Salum; Ndg. Adnan A. Moh’d na Ndg. Moh’d H. Moh’d.
Kufuatia hali hii, Ndg.
Mrzuk H. Marzuk na Ndg. Rashid K. Shimel waliokuwemo katika Usaili na
hawakufanikiwa kuajiriwa, walilalamika kwa kupeleka barua Tume ya Utumishi,
Serikalini, kwa lengo la kufanywa uchunguzi wa kina juu ya suala
hili.
Mheshimiwa
Spika :
Tume ya Utumishi
Serikalini nayo ilipokea malalamiko hayo na kuyashughulikia, lakini ilikuja na
maamuzi kwamba, Wafanyakazi hao wameajiriwa kisheria na wana sifa zote
zilizohitajika. Kamati ilikutana na Uongozi wa Tume, pamoja na Vijana wenyewe
waliokata rufaa, kama vile ilivyoweza kujadiliana na Uongozi wa Shirika na
kuwahoji wafanyakazi wote watatu waliolalamikiwa kwa njia ya Rufaa. Aidha Kamati
imejiridhisha kwamba, maamuzi ya Tume ya Utumishi Serikalini hayakuwa sahihi na
ni kweli kwamba, waajiriwa 2, ambao ni Ndg. Tauhida S. Salum na Ndg. Moh’d H.
Moh’d hawakuwa na sifa za kuajiriwa, kama tulivyofafanua katika ripoti yetu
kuanzia ukurasa wa 83, Na kwa ufupi mambo haya yamebainika:
Kuajiriwa
kwa watu wasio na sifa na kuacha kuajiri wenye sifa zilizohitajika:
Mheshimiwa
Spika :
Kwa
upande wa Kamati, baada ya kupitia taarifa mbali mbali zilizowasilishwa kwake,
imegundua kwamba, kuajiriwa kwa Ndg. Tauhida Suleiman
Salum hakukufuata taratibu zilizowekwa. Kwa mfano, kama utarejea barua ya
Shirika la Umeme iliyoeleza kwa maandishi kwa Tume ya Utumishi Serikalini, baada
ya kutakiwa kufanya hivi kwa mujibu wa barua ya tarehe 28/03/2012 yenye kumbu
kumbu namba TUS/OR/MW/3 VOL.VII/78 ambayo tumeifanya kuwa Kiambatanisho
Nam 61 cha Ripoti yetu, inathibitisha kwamba tarehe ya mwisho kupokea
maombi ya nafasi hiyo ilikuwa ni 30/10/2011, na tarehe hii ndio pia imetakiwa
kwa mujibu wa tangazo la Ajira hizo katika Gazeti la Zanzibar Leo.
Mheshimiwa
Spika :
Hata
hivyo, kwa mujibu wa barua ya maombi ya Ndg. Tauhida Suleiman Salum, maombi yake
alipeleka tarehe 04/11/2011, sawa na siku 4 za ziada baada ya tarehe ya mwisho
wa kupokelewa kwake, kama tulivyoifanya kuwa Kiambatanisho
Nam 63. Hii ina maana kwamba, kupokelewa kwa maombi ya mfanyakazi huyu
kunakiuka taratibu na ni sawa na kusema kwamba, kumepita upendeleo.
Utathibitisha kwa uwazi zaidi na usahihi wake, kwa kufahamu kwamba, Ndg. Tauhida
ni shemeji wa aliekuwa Meneja Utawala wa Shirika, Unguja, Ndg, Moh’d Haji. Kwa
hali hii, ni rahisi zaidi kufanyiwa upendeleo huo, hata kama muda wa tangazo
unaelekeza vyenginevyo.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha,
kwa mujibu wa sifa zilizohitajika kwa ajili ya kazi ya ‘Cashier’, alitakiwa
pamoja na sifa nyengine awe amehitimu na kupata cheti cha ‘Accounting’ wakati
Ndg. Tauhida amemaliza masomo ya ‘Islamic Banking
and Finance’ fani inayotofautiana na iliyohitajika (ingawaje inawiyana), huku
walalamikaji kwa mfano Ndg. Marzuku Hussein Marzuik, amemaliza Kidato cha Sita
na kuhitimu na kupata cheti cha Diploma ya ‘Accounting’ katika Chuo cha Uongozi
wa Fedha, Chwaka. Kwa maana hii, Kama Shirika lilizingatia sifa walizozihitaji,
ni wazi kwamba, Ndg. Marzuk ambae pia alishiriki katika usaili, alikuwa na haki
ya kuajiriwa zaidi kuliko Ndg. Tauhida ambae hakuwa na sifa zilizohitajika
katika nafasi hiyo.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha,
kwa upande wa Muajiriwa, Ndg. Moh’d H. Moh’d, Kamati imejiridhisha kwamba,
hakuwa na sifa zilizohitajika kwa sababu amesomea masuala ya Takwimu katika
Kituo cha Mafunzo cha ‘Eastern Africa Statistical Centre’, kilichopo Dar es
Salaam na ni sawa na
kusema kwamba, hakusomea ‘Accounting’ kama vile Shirika lilivyotangaza na
kuhitaji. Aidha, Kamati imejiridhisha kwamba, Mfanyakazi huyu hakupeleka maombi
ya kazi katika muda uliohitajika, na badala yake ameomba tokea tarehe 23/08/2010
huku tangazo la maombi ya nafasi hizi za kazi, likitoka tarehe 12/10/2011.
Mheshimiwa
Spika :
Linalowauma
zaidi walalamikaji hawa, wanajua fika kama ilivyofahamu Kamati kwamba, Ndg.
Moh’d H. Mohd, ambae ameajiriwa akiwa hana sifa, ni Mjomba wa Meneja Utawala
Pemba, Ndg. Hafidh
Tahir. Kwa ujumla, hali kama hii haiwezi kuvumiliwa na yoyote, na inakiuka
Katiba ya Zanzibar na kwenda kinyume zaidi na misingi ya haki.
MAMBO
MENGINE YA UJUMLA
YALIYOJITOKEZA JUU YA SUALA
LA
AJIRA UNGUJA NA PEMBA:
- Mafunzo ya Kazi:
Mheshimiwa
Spika :
Kamati pia
imeona ipo haja ya kuangalia suala la mafunzo yanayotolewa kwa wafanyakazi wake
ijapokuwa ni kweli kwamba fursa hizo hutolewa kwa misingi ya upendeleo, kama
ambavyo Kamati imeeleza kwa kina suala hili kuanzia ukurasa wa 90 hadi 101 wa
ripoti yetu. Ingawaje pia ni vyema kutaja kwa muhtasari upendeleo huo kama
ifuatavyo:
Mheshimiwa
Spika :
Kamati ilipata
mifano ya watendaji hao, ambao pamoja na ukweli kwamba walikuwa na sifa za
kuweza kupewa mafunzo ya kazi na Shirika kwa nia ya kuleta ufanisi wa kweli na
wao wenyewe kuomba ufadhili, lakini vilevile kuwa tayari hata kujilipia wenyewe
mradi tu wapate ruhusa kwa muajiri wao. Hata hivyo ushahidi unaonesha kwamba
Shirika liliwakatalia tena bila ya sababu yoyote ya msingi.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa mfano, Ndg.
Mohammed Khamis Juma, Mfanyakazi aliekuwa akifanya kazi kama Mkaguzi wa Hesabu
za Ndani (Internal Auditor) Tawi la Shirika Pemba, aliomba ruhusa ya kujiunga na
Chuo Kikuu cha Dodoma katika mafunzo ya Shahada ya Uzamili katika uhasibu kwa
mwaka wa masomo wa 2008/2009. Barua ambayo ameiandika tarehe 17 Septemba, 2008.
Meneja Mkuu wa Shirika alimkatalia ombi lake hilo tena bila ya kuainisha sababu
yoyote.
Mheshimiwa
Spika :
Ndugu Mohammed
kwa kutambua kuwa labda Shirika halikuwa na fedha, basi aliliandikia juu ya
kupatiwa mkopo kwa madhumuni ya kujisomesha mwenyewe (Tarehe 31/7/2008) na
Uongozi wa Shirika kupitia barua yake ya tarehe 6/8/2008 nambari ya kumbukumbu
ZECO/PE/M.149 ulikamkatalia tena. Kutokana na hali hiyo, Mfanyakazi huyu
alilazimika kujisomesha kupitia nguvu zake mwenyewe.
Mheshimiwa
Spika :
Hali kama hiyo
pia imemkuta Ndg.
Fadhila Abdallah Mbarawa, ambae nae aliajiriwa Mwezi wa Januari, 2008
kama Fundi (Technician) akiwa na mafunzo ya Cheti cha Ufundi (Full Technician
Certificate) katika fani ya ‘Electrical Engineering’, na kuanza kazi ya ufungaji
wa mita za Tukuza na hatimae kuhamishiwa Kitengo cha Masoko.
Mheshimiwa
Spika :
Ndg. Fadhila
aliomba ruhusa ya kwenda masomoni baada ya kukubaliwa na Chuo, mnamo tarehe
28/09/2010. Nae aliomba ruhusa hiyo kwa muajiri wake pamoja na udhamini. Mafunzo
hayo yalikuwa katika kiwango cha Shahada ya Kwanza katika fani hiyo hiyo ya
umeme, kwa kuamini kwamba kufaulu kwake kutaleta tija kwa Shirika pamoja na yeye
mwenyewe. Hata hivyo, kwa bahati mbaya sana Shirika halikuona umuhimu wa jambo
hilo kwa upande wake na alinyimwa ruhusa ya kuitumia fursa hiyo, kupitia barua
ya tarehe 25/11/2010 yenye kumbu kumbu namba ZECO/PF/F.33, yaani baada ya miezi
miwili tokea apeleke maombi, wakati Mfanyakazi huyu akifanya kazi hapo hapo
katika Afisi ya Meneja wa Tawi, Pemba (Kiambatanisho
Nam 73).
Mheshimiwa
Spika :
Ndg. Fadhila kwa
busara alizokuwa nazo na kuthamini elimu katika kazi zake, hakuvunjika moyo na
mwaka uliofuata aliomba tena mafunzo hayo kupitia barua yake ya tarehe 4/4/2011.
Hata hivyo, Meneja huyu huyu wa Tawi, Pemba aliendelea tena kutothamini haja ya
kumsomesha mfanyakazi wake huyu na ndipo tarehe 14/4/2011 alimjibu kwa barua
yenye kumbu kumbu namba ZECO/OPF/F.33 kwa ufupi kabisa kwamba ruhusa hiyo
haijakubaliwa, kama hapa tunavyonukuu:
“Uongozi
wa Shirika unapenda kukujuulisha kuwa ombi lako la ruhusa ya masomo kwa mwaka
2011/2012 halijakubaliwa” (Kiambatanisho
Nam 74).
Mheshimiwa
Spika :
Bila ya shaka
baada ya mwaka tu Mfanyakazi huyu alijijutia kwa nini atake kusoma na ndipo
mnamo tarehe 01/03/2012 alipewa uhamisho wa ndani kutoka Kitengo cha Ufungaji
Mita za Tukuza na kupelekwa Kitengo cha Marketing, sehemu ambayo sio fani yake
ili kumkomesha na kumtaka akatishe haraka hamu na juhudi zake za kutaka
kujiendeleza katika fani yake aliyoisomea.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa upande
mwengine basi, kuna mfanyakazi Ndg.
Mwawanu Ali Juma ambae ameajiriwa kama Karani Masijala. Nae, mnamo siku
ya Tarehe16/2/2009 aliomba ruhusa ya kuhudhuria masomo katika Chuo cha ‘London
Education and Development’ katika fani ya ‘ABE- Business Information System’
ngazi ya Stashahada ya Juu (Advanced Diploma), huku akiliahidi Shirika kwamba
angelipiwa gharama zote hizo za mafunzo yake hayo na familia yake. (Ufafanuzi wa
kina juu ya kadhia yake hii, unapatikana katika ukurasa wa 92 hadi 101ya Ripoti
yetu.
Mheshimiwa
Spika:
Kilicholeta
Utata.
Aidha, pamoja na
kwamba aliliahidi Shirika kwamba familia yake ndio itakayomlipia na Shirika
kumruhusu kwenda masomoni likiamini tu kwamba halitatoa fedha zake kwa mafunzo
hayo, Kamati ilijuulishwa kwamba, Mwawanu aliandika barua kuliomba Shirika,
msaada wa gharama za mafunzo pamoja na kuambatanisha na ‘Invoice’ ya tarehe
24/5/2010, pamoja na barua ya Chuo ambacho ni tofauti na kile alichoruhusiwa na
Shirika. Barua na ‘invoice’ hizo, zina jina tofauti na Chuo husika pamoja na
aina ya mafunzo na muda wenyewe; wakati barua ya awali inayotoka Chuo cha
‘London Education And Development Academy’ ina jina la Chuo cha ‘City Business
College’. Halikadhalika jina la mafunzo yenyewe katika barua ya mwanzo
(iliyoruhusiwa na Shirika), muhusika ameomba kuhudhuria mafunzo ya ‘ABE –
Business Information System’ ngazi ya ‘Advanced Diploma’ wakati barua ya msaada
wa gharama za masomo inaonesha muhusika amesomea ‘Business Studies na Invoice’
inaonesha mafunzo ya Management Studies ngazi ya Diploma ya Kawaida.
Mheshimiwa
Spika :
Jambo jengine
ni kwamba, inaonekana kumbe Shirika la Umeme lilikuwa limemfadhili mfanyakazi
huyu katika mafunzo hayo tangu awali kwani katika maombi yake ya Viza, Meneja
Mkuu wa Shirika aliuhakikishia Ubalozi wa Uingereza Nchini Tanzania kwamba
Shirika ndilo linalogharamia mafunzo hayo ikiwemo Ada, Malazi, Usafiri na
gharama nyenginezo, kama inavyosomeka nukuu ya barua ya Meneja Mkuu kwa Ubalozi
wa Uingereza kwamba “Our
Organization is confirming for sponsoring for the whole period of her studies
in U.K including her school fees, Accommodaton, Tuition fees, Transport and any
other expenses”. Yaani, (Taasisi yetu (Shirika la Umeme) inahakikisha
kufadhili masomo ya Mfanyakazi wetu huyu kwa muda wote wa masomo yake nchi
Uingereza, ikiwa ni pamoja na ada ya masomo, gharama za malazi, usafiri, na
ghrama nyenginezo
Mheshimiwa
Spika :
Hii inaonesha
kwamba, kwa mfanyakazi huyu tangu awali Shirika lilikuwa na nia ya kumfadhili
masomo yake na ile barua aliyoiandika ya Tarehe 16/2/2009 kwa Shirika ilikuwa ni
geresha tu, kwani haiwezikani hata kidogo kwamba mtumishi huyo aandike barua ya
kulihakikishia Shirika kwamba gharama za masomo hayo yatalipwa na familia yake
Tarehe 16/2/2009, lakini Tarehe 18/2/2009 na Tarehe 19/2/2009, Shirika
lithibitishe kwa Ubalozi wa Uingereza nchini na kwa Katibu Mkuu Kiongozi na
Katibu wa Baraza la Mapinduzi kwamba lenyewe ndio Mdhamini wa mfanyakazi huyo
kwa ajili ya kumlipia gharama za mfunzo yake na mambo mengine yote yanayohusiana
na kufanikisha masomo hayo. Jambo ambalo limefanyika ndani ya siku mbili tu na
wala halikuja kwa malalamiko ya baadae ya kumsaidia endapo atakuwa amekwama
katika malipo ya ghrama zilizokusudiwa, wakati huo pengine tayari anaendelea na
masomo yake Uengereza.
Mheshimiwa
Spika :
Kuna kila sababu
ya kuamini juu ya upendeleo huu. Kwanza ajira yake ni Karani Masjala, aina ya
mafunzo aliyokwenda kuyasomea ni ya ‘Business Management’ ambayo hayaendani na
kazi yake. Lakini jengine, mafunzo hayo hayakuwa kwenye mpango (Training
Programme) wakati huo huo Shirika halikuwa na mahitaji ya mtu wa aina hii. Kwani
pamoja na kumgharamia huko lakini nafasi yake ya kazi ilibaki pale pale ya
Ukarani Masjala na kwa maana hiyo, ile elimu aliyoipata nchini Uingereza
haitumiki kwenye Shirika, kama kuitumia basi muhusika ataitumia katika maeneo
mengine.
Mheshimiwa
Spika :
Wakati Ndg.
Mohammed Khamis Juma kama tulivyokwisha mueleza hapo juu, alikuwa anaomba
mafunzo kwa kazi anayoifanya, na kwa uwazi yalionekana kwamba ni mahitaji ya
Shirika kwani hadi Kamati inatembelea Shirika Tawi la Pemba halikuwa na Mkaguzi
wa Ndani. Aidha, kama pia tulivyokwisha eleza katika hoja nzima ya Upotevu wa
fedha katika Shirika hili Tawi la Pemba, miongoni mwa sababu zake ni kukosekana
kwa Mkaguzi wa Ndani aliyepo huko Pemba. Sasa kama Uongozi wa Shirika ulihitaji
kuangalia suala hili kwa ukaribu mno na upeo wa mafanikio kwa maslahi yake, ni
kwa nini ushindwe kumuendeleza Mfanyakazi aliyepo kwa gharama ndogo zaidi kuliko
fedha zinazopotea?.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa kuunganisha
na mfano wa
Ndg. Fadhila Abdallah Mbarawa ambae si tu alikosa ufadhili lakini hata
ile ruhusa ya kwenda masomoni. Hii ni tafsiri na taswira yenye kuonesha ni kwa
kiasi gani hali ya upendeleo wa waziwazi ambao katika ajira (Utumishi) ya
Shirika upo na ambao unarudisha nyuma maendeleo ya watumishi na kulitia hasara
Shirika kutokana na kukosa rasilimali watu zenye upeo na uwezo mkubwa wa kazi
wenye kuleta ufanisi na badala yake raslimali fedha kutumika bila ya kuleta
tija, na matumizi yake ni kwa maslahi ya watu binafsi.
Mheshimiwa
Spika :
Kesi hizi za
kuomba ruhusa ya masomo kwa wafanyakazi wa Shirika, lakini Shirika hukataa
kuwasomesha, ni mashuhuri sana katika utendaji wa Shirika. Kwani hata Ndg.
Aisha Omar Khamis aliyeomba tarehe 10/03/2011 alijibiwa kwamba Shirika
haliwezi kumsomesha eti kwa sababu masomo yake hayamo katika mpango wa mafunzo.
Masaibu haya pia yamewakumba Ndg. Saleh Mussa Alawi na hata Ndg. Salum Mussa
Alawi
(Kiambatanisho Nam. 82).
Mheshimiwa
Spika :
Jambo la
kushangaza zaidi ni kwamba Shirika hili hili linasomesha wafanyakazi wengine
ndani ya mwaka huo huo walioomba wenzao, ila wao labda kwa sababu wana hadhi
tofauti na wengine, lakini hatimae husomeshwa tena kwa gharama kubwa, tena
husomeshwa bila ya kuzingatia nafasi zao za kazi.
Utambuzi
na Uhalali wa Vyeti na Mabadiliko ya Mshahara:
Mheshimiwa
Spika :
Hali
hiyo hiyo ya upendeleo
inayopatikana katika Utumishi (Ajira) ya Shirika, inaonekana katika suala zima
la kuthibitisha kipi ni cheti halali na kinastahiki kurekebishwa mshahara, kwa
mtumishi ambae atakuwa amekipata baada ya kuhitimu mafunzo yake.
Kigezo kikubwa
katika suala zima la utambuzi wa uhalali wa vyeti, ni wapi muhusika amekipata
cheti hicho na si kwamba Cheti hicho kimetolewa na Chuo gani ambacho
kinatambuliwa rasmi. Hilo limethibitishwa kutokana na baadhi ya madai ya
wafanyakazi ambao wamefaulu masomo yao katika vyuo vinavyosimamiwa na Bodi moja,
lakini wengine vyeti vyao vikatambuliwa vyengine visitambuliwe.
Mheshimiwa
Spika :
Ndg.
Fatma Mzee Said kwa mfano,
aliwasilisha cheti cha ‘Advanced Diploma in Business Studies’ ambapo mitihani
yake inasimamiwa na Bodi ya ICM. Sambamba na cheti alichowalisilisha Ndg.
Mwawanu Ali Juma, tofauti iliyopo ni kwamba Ndg. Fatma yeye mafunzo yake
ameyafanyia katika kituo cha Zanzibar wakati Ndg. Mwawanu yeye alifanyia mafunzo
hayo Uingereza. Kamati imeshindwa kutofautisha vyeti hivyo kwa sababu vyote
vimetolewa na Chuo kimoja, tofauti yake ni maeneo tu ya wapi Chuo na Kituo ama
Tawi la Chuo kilipo, lakini Shirika lilimuarifu Ndg. Fatma Mzee Ali kwamba yeye
cheti chake eti hakitambuliwi na Idara ya Utumishi, Serikalini (Kiambatanisho
Nam.84), wakati
Ndg. Mwawanu Ali Juma, kama alivyotambuliwa na kupatiwa ufadhili wa
masomo yake, vile vile cheti chake kimetambuliwa na Shirika, bila ya hata
kupelekwa Idara ya Utumishi Serikalini.
Mheshimiwa
Spika :
Wakati huo huo
Ndg.
Faida Khamis Haji ambae ni Karani sehemu ya Utawala, nae alijiendeleza
kielimu kwa gharama zake katika ngazi ya Stashahada kwa mafunzo ya kwenye Chuo
cha ‘Institute of Commercial Management’ na Chuo cha ‘Cambridge International
College’ vyote vya Uingereza.
Aliwasilisha
vyeti vyake vya kuhitimu masomo, kwa barua ya tarehe 30/10/2007 na kukumbushia
tena Tarehe 15/4/2009 kwa lengo la kubadilishiwa mshahara wake, lakini hakupata
majibu yoyote. Mfanyakazi huyu hakuchoka kukumbushia na ilipofika Tarehe
27/04/2012, alikumbushia tena kwa mara nyengine (Kiambatanisho
Nam 86), lakini jambo la kutia wasiwasi ni kwamba kwanini asipate majibu
ama anastahiki au la. Na kwa maana hiyo alikuwa hatandewi haki si tu kwa sababu
ya kuwa hajibiwi barua zake, lakini kama anastahiki basi muda unapita na haki
zake zinapotea. Tunachothibitisha ni kwamba, hadi Kamati inapita kufanya kazi
zake, Mfanyakazi huyu bado hajajibiwa maombi yake.
Mheshimiwa
Spika :
Katika hili la
upendeleo, pamoja na yote hayo, Kamati inaendelea kufafanua kwamba, kwa kiasi
kikubwa upendeleo huo ulikuwa unatekelezwa kwa baadhi tu ya watumishi, ambao
huduma wanazopewa ni za aina ya kuonesha kwamba wao ni watumishi muhimu mno
kuliko wengine (V I Ps Status). Kwa kuchukulia mfano wa mtumishi huyu huyu Ndg.
Mwawanu Ali Juma, Mkuu wa Masjala namna ya maombi yake yalivyokuwa
yakishughulikiwa, Kamati iliridhika kabisa kwamba alichokuwa akifanyiwa si
chengine isipokuwa ni upendeleo usiokuwa na kificho.
Mheshimiwa
Spika :
Kwa mfano,
alipewa dhamana ya kuwa Mkuu wa Masjala Tarehe 28/11/2006 lakini kwa muda wote
huo alipopewa dhamana hiyo hakulalamika juu ya malipo ya mshahara anaolipwa
kwamba haukuwa na tofauti kulingana na dhamana aliyopewa. Cha ajabu aliliandikia
Shirika malalamiko hayo Tarehe 2 Februari, 2009 ya kudai mshahara wenye hadhi na
dhamana aliyonayo, lakini pia na tofauti yote (Arears) kwa miaka miwili na miezi
mitatu nayo pia alipwe.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati ilikuwa
na maswali mengi ya kujiuliza, Je muda wote huo, yaani tokea mwaka 2006 hadi
2009, Shirika lilikuwa halijui kama Mfanyakazi huyu alikuwa na haki hiyo? Na
jee, yeye mwenyewe Ndg. Mwawanu, vile vile hakujua! Kwanini asilalamike mwanzo!
Au miaka hiyo na muda tolionao sasa kulikuwa na tafauti ya Uongozi ambao ama
aliogopa kwamba hata angedai haki zake za kuongezewa mshahara, basi
asingeliipata au si kwa kiwango cha huduma anazozitaka yeye!. Unataka kusema
kwamba, katika hali yote hii hakuna upendeleo wa dhahiri? Naamini utakubaliana
na Kamati, ingawaje bado utakuwa na maswali mengi, juu ya Ukaribu ama uhusiano
wa Mfanyakazi huyu kwa Meneja Mkuu wa Shirika, na tafauti iliyopo ya wafanyakazi
wengine waliobakia! Ni kitendawili kinotaka uteguzi.
Mheshimiwa
Spika :
Kamati hii
inaamini kama Taasisi zote za Serikali zingelikuwa zinashughulikia maombi ya
watumishi wake na wananchi kwa ujumla kwa kipindi kifupi tu, kama Shirika
lilivyojikita kuyashughulikia ya Ndg. Mwawanu, basi Zanzibar hii ingelikuwa
mbali sana kimaendeleo. Hata hivyo, kila mtu atajiuliza masuala mengi ambayo
yanapata majibu tafauti, juu ya utukufu wa Ndg. Mwawanu na utumishi uliotukuka
wa Meneja Mkuu kwa Mfanyakazi huyu, wakati wafanyakazi wengine ambao ni sawa na
Mfanyakazi huyu kwa misingi ya Utumishi ya Shirika, wakisota na kuendelea
kulalama chini kwa chini, huku wakiamini kupitia Ripoti hii, Serikali
italishughulikia suala hili ipasavyo, kwa maslahi ya kuboresha shughuli za
Umma.
Mheshimiwa
Spika :
Muhtasari
wa Mambo yaliyobainika na Kamati kufuatia Uchunguzi wake wa Hadidu hii
Rejea:
- Uajiri wa Wafanyakazi hawa haukufuata taratibu za Uajiri kama zilivyoelezwa katika Sheria na Kanuni za Utumumishi za Shirika.
- Maombi ya Ajira ya Wafanyakazi wengi kwa Upande wa Pemba yameombwa kwa Meneja wa Tawi, Pemba, kitendo ambacho kinakiuka taratibu za Kanuni za Utumishi, za Shirika.
- Kamati haikupatiwa sifa zilizohitajika na Shirika wakati wa kutangazwa nafasi hizi, na ni sawa pia kusema kwamba, haijapatiwa Ripoti inayoonesha utaratibu mzima uliotumika tokea kufanya uteuzi wa baadhi ya wananchi walioomba (Short List), Usaili, na matokeo ya Usaili huo, kwa kipindi cha mwaka 2008 hadi 2010, na badala yake taratibu hizo zilifuatwa kwa mwaka 2011 Pekee.
- Kuanzia mwaka wa 2008 hadi 2009, Wafanyakazi waliajiriwa bila ya kufanyiwa Uhakiki wa Kiusalama (Security Vetting) na Mamlaka inayohusika na suala hili (G.S.O).
- Tume ya Utumishi Serikalini haikufanya ipasavyo katika uchunguzi wa malalamiko ya wananchi watatu kuhusiana na nafasi ya ‘Cashier’ kwa mwaka wa ajira 2011.
- Kuna upendeleo mkubwa sana katika upatikanaji wa fursa za kusoma na kudhaminiwa na Shirika, pamoja na ubadilishwaji wa mshahara kwa muamala wa elimu husika dhidi ya wafanyakazi wa Shirika hili.
Mheshimiwa
Spika :
HADIDU
REJEA NAM. 4
IWAPO
MALI ZA SHIRIKA ZINAUZWA KWA KUFUATA TARATIBU ZA SHERIA YA UUZWAJI NA UGAVI WA
MALI ZA SERIKALI NA SHERIA NYENGINE ZINAZOHUSIKA.
Mheshimiwa
Spika :
Ni
jambo lisilo na shaka yoyote juu ya Muongozo wa kuuza mali za Taasisi yoyote ya
Serikali, ikiwa ni pamoja na Shirika la Umeme la Zanzibar, kwa kufuata masharti
yaliyoelekezwa na Sheria ya Ununuzi na Uuzaji (Ugavi) wa Mali za Serikali, Namba
9 ya mwaka 2005. Katika kufahamu hili, Kamati ikiongozwa na Sheria husika,
ilikutana na Uongozi wa Shirika pamoja na kufanya ziara kadhaa katika mali za
Shirika, kwa malengo ya kuona, namna gani Shirika hili linauza mali
zake.
Mheshimiwa
Spika :
Katika hadidu
hii rejea, Kamati imetakiwa kuchunguza namna gani Shirika linauza mali zake kwa
kufuata masharti yaliyowekwa na Sheria hii Namba, 9 ya mwaka 2005, pamoja na
Sheria nyengine zinazohusika. Suala hili linahitaji kufahamika kwa makini kwa
sababu, pamoja na muda uliokabidhiwa Kamati, na mali nyingi za Shirika, kama
Kamati ingelifanyia kazi kwa kuchunguza mali zote zinazomilikiwa na Shirika,
(huku ikifahamika hata nguzo na mita zote za wateja wake ni mali za Shirika,
pamoja na kwamba zinanunuliwa na wateja wenyewe wakati wanapohitaji huduma ya
kuungiwa umeme), ingelitosha kupewa angalau miaka miwili au zaidi, na Kamati
ingelazimika pia kufanya kazi bila ya kupumzika. Hata hivyo, kama tutakavyoona
hapo baadae, Kamati imejiridhisha kuifanyia kazi hoja hii, kwa kupata mfano tu
wa mali hizo.
Utaratibu
wa Uuzwaji wa Mali za Shirika kwa mujibu wa Sheria
inayohusika :
Mheshimiwa
Spika :
Katika
kuutekeleza utaratibu wa kuuza mali za Shirika, kwa mujibu wa kifungu cha
40(1)(a) cha Sheria hii, Namba 9 ya mwaka 2005, Shirika lingeliweza kuuza mali
zake kupitia njia ya Mnada wa hadhara, ambapo mali husika ya Shirika, ambapo
gharama halisi ya mali hiyo ama hizo, haitazidi kiwango kilichofanyiwa tathmini
ya kitaalamu na kuelezwa katika muongozo wa tathmini hiyo.
Mheshimiwa
Spika :
Shirika pia
linaweza kuuza mali zake kupitia mapatano ya moja kwa moja, pale ambapo mauzo
hayo katika soko lililo wazi, litahusisha masuala ya haki za binaadamu na
thamani halisi ya bidhaa hiyo haipungui ile iliyowekwa katika thatmini ya
kitaalamu kama ilivyofanywa.
Mheshimiwa
Spika :
Kuiharibu mali
hiyo, nayo ni njia moja wapo ya Ugavi wa Mali za Shirika, ingawa hii kwa mujibu
wa Sheria hiyo, hukubalika kuwa ni sawa na kuuza ama kwa lugha nyengine,
kuhaulisha mali husika. Njia hii itatumika pale ambapo mali hiyo imeshapoteza
thamani yake na wala haina maslahi ya umma wala haina athari ya kiusalama.
Mheshimiwa
Spika :
Aidha, Kifungu
hiki cha 40(1)(d) pia kimeeleza njia ya kuiuza mali husika kama mali kachara au
kuibadili na kuwa na hadhi hiyo. Huku pia njia ya kuiuza mali husika, ikiwa ni
njia moja ya hizo zinazokubaliwa kufuatwa wakati wa uuzaji wa mali za Shirika.
Kama pia ilivyokubalika kukihaulisha ama kuipeleka mali hiyo kwa chombo chengine
cha Shirika chenye mamlaka yanayohusiana na mali za Shirika, kama njia hii
inavyokubaliana na maelekezo ya kifungu cha 40(1)(f) cha Sheria hiyo.
Hali
Halisi ya Uuzwaji wa Vifaa Vichakavu vya Shirika, katika Tawi la
Pemba:
Mheshimiwa
Spika:
Kuhusiana na
viifaa chakavu vilichopo kwenye Tawi la Pemba, ilistahiki kwa Kitengo cha
Watumiaji husika, kufuata taratibu tulizokwishazieleza hapo juu, ili ziweze
kuuzwa kwa misingi ya sheria. Na kutokana na ukweli kwamba, Shirika la Umeme
Tawi la Pemba, lilikuwa linahitaji kuvihaulisha baadhi ya vifaa vyake ambavyo
kwa wakati huo vilikuwa havihitajiki tena kwa matumizi ya Shirika. Katika
kutimiza azma hiyo liliandaa mazingira ya uuzwaji wa vifaa hivyo.
Kilichobainika
na Kamati
Mheshimiwa
Spika:
Barua ya tarehe
12/12/2010 yenye kumbu kumbu namba ZECO/8/8/VOL 1/133 ambayo katika ripoti yetu
ni Kiambatanisho
Nam 89, inahusiana na ruhusa iliyoombwa na Meneja Mkuu kwa Katibu Mkuu,
Ofisi ya Rais, Fedha, Uchumi na Mipango ya Maendeleo, kuruhusiwa Shirika lake
kuuza vifaa chakavu, baada ya kukiri katika barua hiyo kwamba tayari
walikwishapata idhini ya Bodi ya Zabuni ya Wakurugenzi. Pamoja na hatua hii,
suala hili kwa Kamati linahitaji kwanza kuthibitishwa iwapo kweli Bodi ya Zabuni
ilikaa na kuridhia, lakini je hapo kabla, kuna kikao chochote cha Kitengo cha
Manunuzi kilichokaa kupitia orodha ya mahitaji ya kuuzwa kwa vifaa hivyo kutoka
Kitengo cha Watumiaji? Masuala haya hayajithibitishwa uhalali wake mbele ya
Kamati.
Mheshimiwa
Spika:
Hata hivyo,
kufuatia barua hiyo tuliyoinukuu hapo juu, Katibu Mkuu, Ofisi ya Rais, Fedha,
Uchumi na Mipango ya Maendeleo aliruhusu uuzwaji wa vifaa chakavu, kupitia barua
yake ya tarehe 17/1/2011 yenye kumbu kumbu namba MFEA/M.30/4/02/VOL.VII/,
ingawaje Gari Land Rover yenye namba SLS 1023 na Toyota Pick Up yenye Namba SLS
1045, hazikuwemo katika mali zilizoruhusiwa kuuzwa ama kutiwa thamani yake.
Mheshimiwa
Spika:
Aidha, Barua
yenye kumbu kumbu namba ZECO/MUMW/VOL.1/206, inaagiza Meneja wa Tawi auze vifaa
hivyo kwa njia ya mnada, kwa kile kilichofahamishwa kwamba, tayari uuzaji wake
umeshapata idhini ya Bodi ya Wakurugenzi. Hapa tunapata shaka, kwamba ni nani
alieuza vifaa hivyo, ni Meneja wa Tawi ama Kitengo cha Manunuzi cha Shirika?
Iwapo tunahitaji majibu ya kisheria, basi kifungu cha 175(3) cha Kanuni za
Sheria Namba 9 ya mwaka 2005, kinatosheleza kwa sababu kimeeleza uuzwaji wa
mnada ufanywe na Kitengo cha Manunuzi kwa mujibu wa Kanuni hizo, lakini kwa kuwa
Kamati imeelezwa kwamba uuzaji wake umefanywa na Uongozi wa Shirika, Tawi la
Pemba, inatosheleza pia kuthibitisha kwamba, taratibu za uuzaji huo
hazikuridhiwa na Sheria zinazohusika.
Mheshimiwa
Spika:
Lakini pia ni
vyema kufahamu kwamba, Barua hiyo ilipokelewa Afisi ya Tawi, Pemba kutoka
Unguja ni ya Tarehe 17/12/2011, siku hiyo ya Jumamosi, ambapo kwa Kawaida
Shirika halifanyi kazi na zaidi za Kiutawala. Sasa tuseme kwamba ni kweli barua
hiyo inakubaliwa katika taratibu za kiutawala? La kushangaza zaidi ni kwamba,
imepokelewa siku hiyo hiyo Jumamosi na wala haikutumwa kwa njia ya Fax au
Email, sasa ni kweli kwamba iliandikwa ama imefuata baada ya kukamilika kwa njia
na taratibu zote za uuzaji. Basi mambo ndio yaliendelea hivyo, na baada ya
kupokelewa barua hiyo Pemba, Meneja wa Tawi alimuandikia Dokezo Afisa Utawala
kwa hatua ya usimamizi, wakati Afisa huyo wa Utawala alimwandikia Dokezo Afisa
Uagiziaji kwa hatua za mnada siku ya Jumapili ya Tarehe 18/12/2011. Mnada
wenyewe nao ulikuwa siku hiyo hiyo ya Jumapili, ni vitu vya kutia shaka
sana.
Mheshimiwa
Spika:
Aidha Barua hiyo
ya kuruhusu iliyotoka kwa Meneja Mkuu wa Shirika zaidi ya kueleza juu ya idhini
ya Bodi na kusisitiza kufuatwa kwa taratibu za mnada ili kuondosha malalamiko,
hakukuwa na maelezo mengine ambayo ni ya msingi ya kuonesha Orodha halisi ya
vifaa ambavyo vinahitajika kufanyiwa mnada huo na wala hakukuwa na marejeo ya
Barua nyengine yoyote yenye kuonesha kupatikana kwa orodha hiyo.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa maana hiyo
kulikuwa na utata juu ya ruhusa hiyo ya Bodi ama ilikuwa haina orodha kamili ya
vifaa vinavyohitajika kuuzwa, au kulikuwa na ongezeko la vifaa vyengine ambavyo
havikuwemo katika orodha ya mwanzo na kwa hivyo kukosa baraka ya ruhusa ya
Bodi. Hilo lilidhihirika wazi kwani hata ile orodha aliyokuwa nayo Afisa
Uagiziaji, ambae ndie aliyepewa jukumu la kusimamia mnada huo ilitafautiana na
vifaa halisi vilivyopigwa mnada siku hiyo.
Ripoti
ya Mnada wa Kuuza Vifaa Chakavu Uliofanyika Tarehe 18/12/2011
Mheshimiwa
Spika:
Afisa Uagiziaji
ambae ndie alieachiwa kusimamia uuzwaji wa vifaa hivyo kwa upande wa Shirika,
akishirikiana na madalali mmoja kutoka Ofisi ya Rais, Fedha, Uchumi na Mipango
ya Maendeleo (Afisi ya Unguja) na mwengine kutoka Wizara hiyo hiyo Ofisi ya
Rais, Fedha, Uchumi na Mipango ya Maendeleo (Afisi ya Pemba), aliviainisha
vifaa vilivyouzwa siku hiyo ya Tarehe 18/12/2011 kwa Taarifa aliyoiandika Tarehe
27/12/2011 ni kama ifuatavyo :-
- Gari Defender SLS 1025, ameuziwa Ndg. Shaibu Hassan Kaduara, (Mfanyakazi wa Shirika la Umeme, Tawi la Pemba) kwa thamani ya Tsh. 3,550,000/- na kwa tarehe hiyo, alikuwa tayari ameshalipa jumla ya Tsh. 2,550,000/-.
- Gari Toyota Hilux, aliuziwa tena Mfanyakazi huyu huyu wa Shirika Tawi la Pemba, Ndg. Shaibu Hassan Kaduara kwa thamani ya Tsh.2,250,00/- na kwa tarehe hiyo alikuwa tayari ameshalipa jumla ya Tsh.1,850,000/-.
- Makachara ya Transformer ameuziwa Ndg. Ali Makame Issa kwa thamani ya Tsh. 2,020,000/- na kwa Tarehe hiyo alikuwa tayari ameshalipa Tsh. 505,000/-.
JUMLA
YA MAUZO YOTE YALIKUWA NI TSH. 7,820,000/-
Toa
10% ya Kamisheni ya Dalali zinabaki Tsh. 7,038,000/-. Kilicholipwa ni Tsh.
1,905,000/- ukitoa cha Dalali ambacho ni
Tsh. 782,000/- zitabaki Tsh. 1,123,000/-.
Mheshimiwa
Spika:
Pamoja na orodha
hiyo kuelezwa hapo juu, vifaa vilivyouzwa havihusiani na vile vilivyoombewa
ruhusa na idhini kama tulivyokwisha eleza hapo kabla, na ndio maana Kamati ikawa
na wasi wasi sana juu ya Meneja Mkuu wa Shirika kuagiza kwa Meneja wa Tawi juu
ya kuuzwa kwa vifaa kachara bila ya kuviainisha vifaa gani. Lakini kama
haitoshi, kwa nini Kamati isipatiwe utaratibu uliokamilika wa kuuzwa kwa vifaa
hivi, na badala yake kupewa taarifa vipande vipande.
Mchanganuo
zaidi
Mheshimiwa
Spika:
Taarifa ya Afisa
Utawala imeonesha kwamba, miongoni mwa vifaa vilivyouzwa ilikuwa ni mauzo ya
jumla ya Transformer sita (6), wakati taarifa ya aliyesimamia mnada huo (Afisa
Uagiziaji) mchanganuo wake unaonesha kwamba Transformer zilizopigwa mnada siku
hiyo, tena zilikuwa ni makachara ambayo ni ya Transformer ya KVA 500 (mbili),
KVA 100 (moja) na ya KVA 50 (moja) jumla yake ni Transformer nne (4). Aidha
Transformer House na Transformer Single Phase nazo zilikuwemo kwenye mnada huo.
Lakini Transformer ya 1500KVA moja haimo kwenye orodha wa vifaa vilivyopigwa
mnada aliyonayo Afisa Uagiziaji na wala hana taarifa nayo. Lakini alikiri kwamba
Transformer hiyo iliondolewa katika eneo ilipokuwepo.
Mheshimiwa
Spika:
Vifaa
vyenginevyo ambavyo havikuwemo kwenye orodha hiyo ni ‘Propeller shafts’ nne,
‘Starter House’ moja na Mapande ya machuma mchanganyiko. Ingawa mauzo ya mapande
ya vyuma tu ndiyo Afisa huyo aliyashuhudia baada ya kupata maelekezo baadae
wakati mnada wa awali umeshamalizika. Hata hivyo Transformer hiyo haipo kwenye
nafasi yake.
Mheshimiwa
Spika:
Pamoja na yote
hayo Kamati haikuweza kuiona Barua inayoonesha kwamba Tawi la Shirika Pemba
lilikuwa linahitaji kuuzwa kwa vifaa hivyo. Na badala yake, imekuwa kama Shirika
Makao Makuu, ndilo lenye nia hiyo na Tawi la Pemba kazi yake ni kutekeleza tu.
Jengine ni kwamba Bodi ya Zabuni ya Shirika haikushirikishwa kwenye mchakato huo
jambo ambalo ni kinyume na Sheria. Kamati haikuarifiwa juu ya hata kuwepo kwa
Bodi hiyo, licha ya kuhusishwa kwake.
Mheshimiwa
Spika:
Kutokana na
utata huo Kamati imeamini kabisa kulikuwa na kutokufatwa kwa taratibu za
kisheria katika mauzo hayo, jambo ambalo limesababisha ubabaishaji wa
kutokufahamika hata vifaa halisi vilivyouzwa na hatimae ‘Transformer’ moja
kupotezwa katika mazingira hayo tatanishi.
Mheshimiwa
Spika:
Niwaombe
waheshimiwa Wajumbe wasome ufafanuzi wa kina kuhusiana na namna magari ya
Shirika yanavyotumiwa na hatimae kuuza magari yake katika ripoti yetu kuanzia
ukurasa wa 110 hadi 113.
Mheshimiwa
Spika:
Muhtasari
wa Mambo yaliyobainika na Kamati
kufuatia Uchunguzi wake wa
Hadidu
hii Rejea:
- Shirika linauza mali zake bila ya kufuata utaratibu ulioelezwa na Sheria Namba 9 ya mwaka 2005 na Sheria nyengine zinazohusika.
- Baadhi ya wafanyakazi wa Shirika ambao wamepewa dhima ya Udereva, hawajali thamani halisi ya Gari za Shirika na matokeo yake hupelekea ajali za mara kwa mara dhidi ya gari za Shirika.
- Shirika linaingia hasara zisizo za lazima kwa kukodi magari kwa lengo la kutekeleza majukumu ya Shirika huku magari ya Shirika yakitumia bila ya uangalifu na hatimae hupata ajali zisizo za lazima.
Mheshimiwa
Spika:
HADIDU
REJEA YA TANO:
IWAPO
UPATIKANAJI WA MAJENERETA 32 YALIOPO MTONI ULIFUATA SHERIA ZINAZOHUSIKA NA
KWA
NINI HAYATUMIWI KWA MANUFAA YA WANANCHI WA ZANZIBAR.
Mheshimiwa
Spika:
Kamati
ilitakiwa kufuatilia na kujiridhisha kuhusu upatikanaji wa majenereta 32
yaliyokuwepo Mtoni kama ulifuata Sheria zinazohusika na kama hayatumiwi kwa
manufaa ya wananchi wa Zanzibar. Kwa ufupi,
Kamati ilifuatilia hoja hii kwa siku tatu zinazohusisha mjadala wa pamoja na
Shirika, kufanya ukaguzi wa majenereta hayo katika eneo la Mtoni na kupata
ufafanuzi unaohusiana na hoja hii, pamoja na kukutana na Kampuni iliyopewa kazi
ya kuleta na kuyafunga iitwayo, Mantrac Tanzania Ltd iliyopo Dar es Salaam,
Tanzania.
Mheshimiwa
Spika:
Unapofanya
marejeo ya hoja hii, kuna vitu viwili vinahitaji kuangaliwa kwa karibu mmno,
suala la kwanza ni taratibu zilizotumika hadi kupatikana kwa
majenereta hayo, hii ina
maanisha pamoja na taratibu za manunuzi zilizoelezwa kwa ufasaha katika Sheria
ya Manunuzi na Ugavi wa Mali za Serikali, Namba 9 ya mwaka 2005 pamoja na Kanuni
zake, na sehemu iliyobakia ni Kamati kujiridhisha iwapo majenereta hayo
yanatumiwa ama hayatumiwi kwa matumizi yaliyokusudiwa. Na kwa hali hiyo,
ufafanuzi wa hoja hii utahusiana zaidi kuangalia maeneo hayo mawili makuu. Ili
kupata usahihi wa ufafanuzi wake, ni vyema tukafuata maelekezo
yafuatayo:
Utata
wa Ufafanuzi wa Fedha za Kunulia Majenereta 32:
Mheshimiwa
Spika:
Katika
kuhoji juu ya haja na sababu ya upatikanaji wa majenereta 32 yaliyopo Mtoni,
ambapo Kamati imepewa kazi ya kuyafuatilia, ni kuwepo kwa utata mkubwa juu ya
usahihi wake, huku kukiwa na kauli tofauti kutoka kwa Uongozi wa Shirika na
kauli za Serikali, ikiwa ni pamoja na Wizara inayolisimamia Shirika hili kwa
ujumla. Kuna kauli kwamba, Majenereta hayo yamenunuliwa kwa fedha za Mradi wa
MDRI, kwamba ni fedha zinazotokana na msamaha wa Madeni, ambapo Tanzania
hunufaika, lakini na Zanzibar nayo hunufaika kwa upande wake. Kwa lugha hii,
unapohitaji kufahamu juu ya taratibu zilizotumika kununuliwa kwa majenereta
hayo, unalazimika pia kufahamu taratibu za matumizi ya fedha hizo za Msamaha wa
Madeni. Ikiwa ni pamoja na utaratibu wa matumizi ya fedha za MDRI kutokabidhiwa
kwa taasisi inayopatiwa fedha, kwa maana hii Shirika la Umeme, lakini hupatiwa
bidhaa/huduma ilizohitaji, yaani Majenereta 32 na malipo hufanywa moja kwa moja
na IMF Kupitia Benki Kuu ya Tanzania.
Mheshimiwa
Spika:
Kauli
hii pia imetofautiana na ufafanuzi uliopewa Kamati hapo awali, kwamba, fedha za
kununulia majenereta hayo, zinatokana na Ufadhili uliofadhiliwa kwa Serikali ya
Mapinduzi ya Zanzibar, juu ya haja ya kujinasua na hali tete ya kukosa umeme kwa
kipindi chote cha
miezi mitatu. Kwa ufahamu huu, unapotaka kuhoji juu ya taratibu za manunuzi ya
Majenereta hayo na matumizi ya fedha hizo, jawabu inakuwa ni nyepesi tu, kwamba
maelekezo ya Wafadhili ndio yaliyofuatwa zaidi kuliko hata taratibu nyengine,
kwa maana, Wafadhili wana taratibu zao na Sheria zao za Fedha na matumizi ya
fedha hizo, kwa Kawaida hufahamu wao wenyewe, kwani Shirika lilipewa tu
majenereta hayo bila ya wao kuhusika na ununuzi wake.
Mheshimiwa
Spika:
Aidha,
pia kuna kauli kwamba, Serikali kweli ilipewa
msaada na Wafadhili, lakini msaada huo ulikuwa wa fedha, na tokea awali fedha
hizo zilikabidhiwa kwa Serikali, na ikabakia dhima ya kuyanunua Majenereta hayo.
Katika hali hii, kwanza fedha hizi huwa ni za Serikali kama fedha nyengine za
Msaada, na hakuna sababu yoyote ya kuzitumia, bila ya kufuata taratibu za Sheria
za Fedha za Umma. Na hivyo basi, kama taratibu za Sheria ya Manunuzi na Ugavi wa
Mali za Serikali, Namba 9 ya mwaka 2005 na Sheria za Fedha zingelifuatwa
ipasavyo, basi Shirika lingelinunua Majenereta linaloona yanafaa kwa matumizi
yao, huku Wafadhili wakitaka tu waone umeme umepatikana na wajisikie wametoa
mchango wao wa kuisaidia Serikali na nchi ya Zanzibar kwa ujumla.
Haja
ya kupatikana kwa Majenereta 32:
Mheshimiwa
Spika:
Kamati ilielezwa
kwamba, majenereta hayo yamenunuliwa kutokana na kuzimika kwa umeme nchi nzima
(Unguja) kwa muda wa miezi mitatu, kuanzia Disemba 2009 hadi Machi.
Lakini kabla ya
kujadili hili, kuna suala jengine muhimu sana kujiuliza; nalo ni sababu zipi
zilizopelekea kukosekana kwa umeme Unguja kwa kipindi kisichopungua miezi mitatu
mfululizo? Je, Serikali imetoa ripoti gani kuhusiana na tatizo hilo kubwa
lililowakabili wananchi wa nchi hii na kukwaza shughuli mbali mbali za kiuchumi
na kimaendeleo! Kwa ufupi, Kamati haikupata majibu ya kuridhisha kuhusiana na
sababu zilizopelekea kukosekana kwa umeme kwa kipindi chote hicho, na imebakia
kuwa na shaka kubwa ambayo haitaodoka mpaka pale itakapoundwa Tume huru ya
Uchunguzi juu ya kadhia hii.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa mfano, eti
Kamati ilipokutana na Uongozi wa Shirika la Umeme na kuhoji suala hili,
ilielezwa kwamba, kulikuwa na fundi aliekuwa anaezeka kibanda kilichopo katika
eneo linalohusika na waya, na katika ujenzi wake aliwahi kudondosha nyundo
ambayo ilikwenda kugonga sehemu yenye Tenki ambalo ni la kioo na kufanya ufa
ambao uliruhusu kidogo kidogo kuingia hewa, na hatimae mripuko mkubwa ukatokea.
Jambo la kushangaza ni majibu haya ambayo hayana hata hadhi ya kitaalamu, lakini
pia Kamati imefichwa kwa kutopatiwa jina la fundi huyo aliyehusika na uekezaji
wa kibanda, na hivyo haifahamiki kama alikuwa mtu binafsi, Mfanyakazi wa Shirika
ama Kampuni nyengine inayohusika na kazi hizi.
Mheshimiwa
Spika:
Jambo
la ajabu zaidi ni kukosekana kwa Ripoti yakinifu inayozungumzia suala hili
kwa undani, ikiwa ni pamoja na sababu zake, gharama zilizotumika kurejesha umeme
huo, hatua zilizochukuliwa dhidi ya waliohusika na mambo mengine. Kwa ufupi,
Serikali imekaa kimya mpaka leo, haina hata haja ya kulizungumzia suala hilo,
basi hata historia yake isiekwe na kuwasaidia wazanzibari wajao
baadae!
Mheshimiwa
Spika:
Na
miongoni mwa masuala ya msingi (ambapo pia tutafahamu baadae) ni ile shaka ya
haja ya kununuliwa kwa majenereta hayo na mazingira ya kuharibika kwa umeme
Zanzibar. Yaani, Kamati
ilipokuwa inafanya mahojiano na Kampuni iliyouza Majenereta hayo (Mantrac)
ilieleza kwamba, kwa kawaida wao hawatengenezi ama hawaagizi majenereta ya aina
hii mpaka wapate oda maalum kwa ajili ya kununuliwa. Na hii ina maana, Shirika
kuamua nunua majenereta hayo, kama tutakavyoona baadae, na kwakuwa sababu ya
kukosekana kwa umeme ina utata, ni wazi kwamba shaka ya kuwepo kwa uharibifu wa
makusudi wa umeme uliokosekana miezi mitatu Unguja, itaendelea kuwepo, kwamba ni
hujuma zaidi kuliko sababu nyengine inayoweza kuelezeka.
Mheshimiwa
Spika:
Na
katika maeneo ambayo ni muhimu kushughulikiwa ni kufanyika kwa ukaguzi wa fedha
zilizotumika kurejeshea huduma ya umeme baada ya kukatika kwa kipindi
kisichopungua miezi mitatu, mbali na majenereta 32 ambayo mpaka leo
hayatumiki ipasavyo!. Lakini je, vipi fedha za wananchi walipakodi zinathaminiwa
matumizi yake? Kamati kwa upande wake ilielezwa na Uongozi wa Shirika la Umeme
kwamba, wao tu kama Shirika, mbali na fedha za Serikali, wametumia fedha
zisizopungua Bilioni moja! Lakini ni nani anaethubutu kukagua fedha hizo? Na ni
nani anaepinga kwamba, kuna shaka nyingi za matumizi halali kisheria ya fedha
hizo, ukizingatia kwamba mambo yalilazimika yafanywe tu, kwa namna yoyote iwayo,
alimuradi umeme urudi!
Mheshimiwa
Spika:
Tukirejea
katika hadidu hii,
Kamati ilielezwa kwamba, yametokana na Ufadhili wa nchi ya Norway, Sweden na
Uingereza, ambazo ndizo nchi tatu zilizohusika na ufadhili, huku Kamati
ikielezwa kwamba, nchi ya Norway ndio ilichukua jukumu lote la usimamizi wa
kupatikana kwa majenereta hayo na hivyo ni sawa na kusema kwamba, nchi ya Norway
ndio iliyomtafuta Mshauri Mwelekezi wa kuishauri Serikali juu ya hatua
zilizohitajika kufuatwa na kupatikana kwa majenereta hayo. Katika hali kama hii,
ni sawa na kusema kwamba, Shirika la Umeme baada ya kushiriki katika kutoa
ushauri wa kupatikana kwa majenereta ya dharura, haikupata fursa ya
kushirikishwa juu ya aina gani ya majenereta yanayotakiwa kwa ajili ya kuondosha
tatizo hili na kwa matumizi mengine ya dharura, wala wapi yangelipatikana, kwa
ufupi wa maneno ‘Haikushirikishwa’!.
Taratibu
za Sheria zilizotumika kununuliwa kwa Majenereta hayo:
Mheshimiwa
Spika:
Wakati
Kamati inahojiana na Uongozi wa Shirika na hata katika kikao cha pamoja na
Kampuni ya Mantrac, ilipata jawabu
moja kwamba, hakukuwa na mpango wowote wa kununuliwa kwa majenereta hayo hapo
kabla na haja yake imetokana na nchi kuwepo katika giza la miezi 3. Aidha, suala
hili pia linahusisha kukaa ama ununuzi wa majenereta hayo kupitishwa na Bodi ya
Zabuni ya Shirika ama ya Serikali, baada ya kupokea haja ya ununuzi wake kutoka
Kitengo cha Watumiaji au kwa kupitia utaratibu mwengine wowote unaohusika. Kwa
ujumla, hakukuwa na Bodi ya Zabuni yoyote iliyokaa na kujadili haja ya
kununuliwa Majenereta hayo.
Mheshimiwa
Spika:
Yote
haya yamefanywa kwa kukidhi hali ya dharura iliyokuwepo wakati huo na ni sawa na
kusema kwamba, kazi ya kumtafuta Mshauri Mwelekezi wa Ununuzi wa Majenereta,
kazi ya kuiteua Kampuni ya Mantrac iliyouza na kuyafunga majenereta
hayo, kazi ya kuweka
msingi (Base line) wa eneo la kuwekea majenereta hayo hapo Mtoni, badala ya
kufanywa na Mamlaka husika za Manunuzi, ikiwa ni pamoja na Bodi ya Zabuni,
Kitengo cha Manunuzi, Kitengo cha Watumiaji (User Department) ama Kamati ya
Tathmini, zimefanywa na Mshauri Mwelekezi wa Norway. Na kwa hali hii, Kamati
imejiridhisha bila ya shaka yoyote kwamba, taratibu za Sheria ya Ununuzi wa
Majenereta hayo hazikufuatwa, bila ya kujali sababu zilizoelezwa na kuonekana ni
za msingi.
Utaratibu
uliotumika kununuliwa
kwa Majenereta hayo 32:
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
kuwa katika Ununuzi wa Majenereta 32 yenye gharama kubwa na umuhimu wa kipekee
kwa Taifa, ulistahili kufanywa kwa njia ya Zabuni, lakini haikufanyika, aidha na
kwa bahati mbaya hata njia ya ‘qoutation’ iliyoelezwa
kwamba imetumika imeshindwa kuthibitishwa kwa Kamati. Na kwa kuwa mazingira
yaliyojiri wakati huo yalihitaji majenereta hayo kununuliwa kwa haraka mno na
kwa dharura, ingawaje pia Bodi ya Zabuni ilitakiwa iidhinishe njia mbadala
badala ya Zabuni, kama inavyoelezwa na kifungu cha 32(2) cha Sheria Namba 9 ya
mwaka 2005, jambo ambalo halikufanywa. Ni vyema sasa tukafahamu utaratibu
uliotumika katika ununuzi wa majenereta hayo kwa kuyapitia kwa kina maelezo
haya.
Mheshimiwa
Spika:
Hatua
ya kwanza, ni kufanyika kwa
kikao cha Maafa cha Makatibu Wakuu na kujadiliana juu ya suala zima la kutafuta
suluhisho la tatizo hili, huku Shirika la Umeme nalo likiwakilishwa na Ndg.
Abdalla Haji Steni, ambae kwa wakati huo alikuwa ni Mkuu wa Mains. Kufuatia
kikao hicho, Njia ya msingi ya dharura iliyoonekana inafaa ni kutafutwa kwa
Umeme wa Majenereta yenye uwezo mkubwa wa kutosheleza haja, huku suluhisho la
kudumu la kupatikana kwa umeme huo likiendelea kufuatiliwa kidogo kidogo. Kamati
ilielezwa kwamba, baada ya kikao hiki kukaa, maamuzi yaliyowafikiwa ni
kutafutwa kwa Wahisani watakaoisaidia Serikali kwa kuipatia fedha za ununuzi wa
majenereta yaliyohitajika. Hata hivyo, Kamati haikuweza kupatiwa taarifa zozote
juu ya aina ya majenereta yaliyotakiwa ama kupendekezwa na kikao hicho kama vile
ilivyokoseshwa gharama za majenereta hayo.
Mheshimiwa
Spika:
Hatua
iliyofuata ni kuwatafuta Wafadhili hao, ambapo Kamati imeshindwa kupata uhakika
wake, ni nani na kupitia Mradi gani, Wafadhili hao wamejuilishwa juu ya haja ya
ununuzi wa
majenereta. Hii ni kwa sababu, wakati wa mahojiano, Meneja Mkuu wa Shirika la
Umeme amekiri mbele ya Kamati kwamba, yeye hafahamu chochote iwapo ni Serikali
kupitia Ofisi ya Rais, Fedha, Uchumi na Mipango ya Maendeleo ama ni kikao hicho
maalum cha Maafa, kilichosimamiwa na Makatibu Wakuu ndicho kilichohusika na
kupeleka ombi (Proposal) la Mradi huo kwa Wafadhili. Hata hivyo, Kamati
imejiridhisha kwamba, wafadhili hao ambao ni Norway, Uingereza na Sweden,
walipatikana na kukubali kuisaidia Zanzibar kutokana na hali ya giza ambapo
Msimamizi Mkuu wa matumizi ya fedha zilizotolewa na Wahisani hao, ilikuwa ni
nchi ya Norway na kwa hatua hii ndie alieteua Mshauri Mwelekezi ambapo Kamati
ilijuilishwa ni Kampuni ya ‘Norplan’ iliyopo Norway.
Mheshimiwa
Spika:
Baada
ya Kampuni ya ‘Norplan’ kuteuliwa na Ubalozi wa Norway kuwa Mshauri Mwelekezi wa
Mradi ama Ununuzi wa Majenereta yote 32, Kamati imejuilishwa kwamba, Kampuni hii
ndio iliitafuta Kampuni ya Mantrac na kuipa kazi ya kuleta majenereta hayo na
kuyafunga (Supply
and Installation) katika eneo la Mtoni- Zanzibar, huku ikiingia Mkataba na
Kampuni ya Salcom Contractor, iliyopewa kazi ya kueka msingi (Base Line) ya eneo
lilitumika kukaa majenereta hayo. Tunapenda ifahamike kwamba, ufafanuzi huu ndio
uliotolewa na Uongozi wa Shirika kwa Kamati, ingawaje kwa uchambuzi wa Kamati,
suala la nani aliehusika na ununuzi wa Majenereta hayo, litaelezwa hapo
baadae.
Kampuni
ya Mantrac na Mahusiano yake na Shirika:
Mheshimiwa
Spika:
Kamati
imeelezwa kwamba Kampuni ya ‘Unatrac
International’ yenye makao yake makuu nchini Marekani, ni Kampuni iloyopewa
ruhusa kamili na Kampuni ya ‘Caterpillar’ yenye makao makuu yake nchini
Marekani, ya kuuza vifaa vyote vinavozalishwa na Kampuni hii ya ‘Caterpillar’.
‘Unatrac International’ iliyopo Marekani ndio yenye dhamana hiyo huku ikiwa na
matawi yake katika nchi 5 za Afrika, ikiwa ni pamoja na nchini Tanzania. Kwa
lugha hii, Kampuni hii ya Mantrac Tanzania Ltd, nayo imepewa ruhusa kamili ya
kuuza bidhaa za Kampuni ya ‘Caterpillar’ nchini na kupata msaada kamili wa
Kampuni ya ‘Caterpillar’ juu ya bidhaa zozote itakazoziuza ama kuvifanyia
biashara yoyote kwa Kampuni hii ya ‘Mantrac Tanzania Ltd’.
Mheshimiwa
Spika:
Meneja
wa Kampuni hii akitoa ufafanuzi wake kuhusiana na namna gani walilifahamu
Shirika la Umeme, kiasi ya kuweza kupewa kazi husika, alithibitisha kwamba,
waliwahi kufika katika Shirika na kuzieleza kazi zao tokea hata halijatokea
tatizo la kuzimwa kwa umeme katika kipindi cha miezi mitatu mfululizo. Alisema
kwamba, baada ya kutokezea tatizo la umeme, wao waliitwa (akikusudia kupitia
tangazo la ‘Qoutation’) na kufanikiwa kupeleka maombi yao na hatimae
walifanikiwa kushinda na kupewa kazi hiyo ya ‘supply and installation’ ya
majenereta.
Mheshimiwa
Spika:
Hata
hivyo, suala la msingi lilikuwa, je fedha zilizolipwa kununulia majenereta hayo
zimetoka katika Mfuko wa Shirika, Akaunti maalum ya Mradi iliyosimamiwa na
Shirika ama zimetoka moja kwa moja kutoka mikononi mwa Wahisani (Uingereza,
Sweden na Norway)? Katika kutoa
ufafanuzi wa suala hili, Meneja wa Shirika alieleza Kamati kwamba, fedha hizo
hazitokani na Akaunti yoyote inayoihusisha Shirika lake, yaani sio kupitia
Akaunti ya Shirika wala Akaunti iliyolipwa kutoka katika Mradi huu. Hata hivyo,
baada ya kuwasili Ndg. James Serre, Meneja Mauzo wa Kampuni ya Mantrac,
aliithibitishia Kamati kwamba wao wamelipwa USD 1,208,800 kupitia Cheki
iliyotolewa na Benki ya Watu wa Zanzibar, ambayo tumifanya kuwa Kiambatanisho
Nam 94.
Uhalisia
wa Mkataba baina ya Kampuni
ya Mantrac Tanzania Ltd na Shirika
la
Umeme:
Mheshimiwa
Spika:
Pamoja
na maelezo ya hapo juu, Kamati ilipofika mbele ya Kampuni ya Mantrac ili kupata
ufafanuzi wa mambo mbali mbali, walijisafisha kwa kueleza kwamba, wamefuata
taratibu zilizopo katika kuuza majenereta
hayo, na zaidi maelezo yao wakiyasimamia kwa Mkataba ulioingiwa baina yao na
Shirika la Umeme. Kamati nayo imeupitia Mkataba huo na nawaomba Waheshiwa
Wajumbe waupitie kama unavyotolewa ufafanuzi katika ripoti yetu kuanzia ukurasa
wa 119 hadi 126 ya ripoti yetu, ila tunachotaka kieleweke kwa urahisi ni
kwamba, majenereta hayo yamenunuliwa kwa tuhbitisho wa Mkataba ambao
unadhihirisha wazi kwamba, Shirika la Umeme limehusika moja kwa moja katika
kupatikana kwa majenereta hayo.
Mahusiano
ya Shirika
la Umeme na Kampuni ya China Railway Jianchang
Engineering
Co. (T) Ltd:
Uhalisia
wa Mkataba baina ya Kampuni ya Mantrac Tanzania Ltd na Shirika
la
Umeme:
Mheshimiwa
Spika:
Kama
tulivyokwisha eleza hapo kabla, kwamba mara tu baada ya Kampuni ya
Mantrac kupewa kazi ya
kuwauzia Majenereta Shirika la Umeme na kuyafunga, kama Kampuni, walilazimika
kumtafuta Mjenzi wa Msingi (Civil Works) na kuweka hali ya usafi kwa eneo lote
litakalotumika kuwekea majenereta hayo. Kazi hiyo kwa bahati njema, iliombwa na
Kampuni kuu mbili; moja ni hii ya Kichina, ya China Railway Jianchang
Engeneering Co. (T) Ltd, ama umaarufu wake ni (CRJE), na Kampuni ya pili ni
Salem Construction ama umaarufu wake ni (SALCON). Kampuni hizi ziliingia katika
ushindani wa bei na namna ya kufanya kazi hiyo, ambapo kwa Upande wa Kampuni ya
CRJE walitaka kupewa kazi hiyo kwa gharama za USD 600,413.58 wakati Kampuni ya
Salcon, wangeliifanya kwa USD 431,622.80.
Mheshimiwa
Spika:
Ili
Kampuni iridhiwe, ni lazima ikubaliwe na Shirika pamoja na kupata idhini ya
Kampuni ya Mantrac. Kwa bahati njema, Shirika halikuwa na pingamizi ya kupewa
kwa Kampuni yoyote hapo kabla, ingawaje walikiri kwamba, Kampuni ya Salcon ina
nafasi nzuri ya kushinda kwa sababu hata bei yake ni ndogo kwa ghrama ya USD
168,790.78.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa upande wa
Kampuni ya Mantrac waliieleza Kamati kwamba, wao tokea mwanzo kama ndio
waliopewa kazi kuu ya kuyafunga Majenereta hayo, walitaka kazi ya kuweka Msingi
wake (Civil and Electro-mechanical works at the power plant) ifanywe na Kampuni
ya Salcon. Hata hivyo, kwa mujibu wa barua ya Tarehe 1/03/2010 yenye kumbu kumbu
namba ZECO/CONF.2/10/2/GEN/VOL.11/ 367 iliyoandikwa na Kaimu Meneja Mkuu wa
Shirika, ambae sasa ndie Meneja Mkuu, Ndg. Hassan A. Mbarouk, inaelekeza kama
kwamba, Kampuni ya Mantrac ilihitaji zaidi kuipa Kampuni ya Kichina ya CRJE
zaidi kuliko ya Salcon na hivyo, Shirika kwa barua hiyo imeitambua Kampuni hiyo
ya CRJE kuwa ndio iliyopewa kazi.
Mheshimiwa
Spika:
Aidha,
mnamo wiki tu baadae, Meneja Mkuu huyu huyu wa Shirika la Umeme,
ameweka bayana kwamba, kumbe ni Bodi ya Wakurugenzi ya Shirika, ndiyo iliyoamua
kazi hiyo apewe Kampuni ya Kichina ya CRJE badala ya Kampuni ya Salcon na
matokeo yake, kazi hiyo ikaanza kufanywa na Kampuni ya CRJE. Kwa hali yoyote ile
iwayo, jambo la msingi ni kufahamu kwamba, Kampuni ya Salcon haikupewa kazi hiyo
kabla, mbali na kuonesha uwezo wao wa kuifanya kazi hiyo kwa ubora na gharama
ndogo zaidi.
Mheshimiwa
Spika:
Jambo
la kusikitisha ni kwamba, Kamati ilielezwa na Uongozi wa Mantrac kwamba, Msimamizi
wa Mradi huu Kampuni ya Norplan, haijakubali kazi hiyo kupewa Kampuni ya CRJE na
wakatishia kujitoa katika Mradi na hili liliwashtua Uongozi wa Shirika na kuamua
kukubaliana kwa shingo upande na matakwa ya Mfadhili ambae anasimamiwa na
Mshauri Mwelekezi ‘Norplan’. Matokeo yake, Kazi hiyo ikanyang’anywa kwa Kampuni
ya CRJE na kupewa Kampuni ya Salcon.
Mheshimiwa
Spika:
Jambo
hili ilikuwa ni sawa na kuvunjwa kwa Mkataba kwa Kampuni ya CRJE na ni sawa na
kusema ‘wamenyang’anywa tonge mdomoni’ na kwa namna
yoyote ile walidai fidia ambao ingeligharimu USD 86,613.07 ingawaje baadae
ilikubalika kulipwa USD 20,786.00 ambazo kwa wakati huo ni sawa na Tsh.
31,179,000/- zilizotoka katika Account ya Shirika la Umeme, kwa kile kinachoitwa
uzembe na uroho wa kulazimisha mambo kwa utashi wa viongozi wachache wa Bodi ya
Wakurugenzi, iliyofanya maamuzi bila ya kuzingatia uhalisia wa kazi na ufanisi
wake.
Mheshimiwa
Spika:
Katika
waraka Namba 438 Uongozi wa Shirika uliomba idhini kwa Bodi hii hii ya
Wakurugenzi, iliyosababisha
hasara hizo, kutoa idhini ya kulipwa kwa CRJE fedha hizo USD 20,786.00 na Kamati
imehakikishiwa kwamba idhini hiyo ilitoka kama ilivyoombwa na hatimae CRJE
walilipwa.
Hoja
kuhusiana na Taratibu za Manunuzi:
Mheshimiwa
Spika:
Bila
ya shaka bado ipo haja
ya kuweka wazi mtazamo wa Kamati juu ya taratibu za upatikanaji wa Majenereta 32
kama ulifuata Sheria, na zaidi kwa kuzingatia kwamba, suala hili limeonekana
kupokea miono tofauti inayokinzana, baina ya Uongozi wa Shirika, Uongozi wa
Kampuni ya Mantrac na Kamati hii. Kwa hivyo, hebu sasa tuzingatie ile hoja
iliyotolewa na Kampuni ya Mantrac juu kununuliwa kwa Majenereta haya kwa Njia ya
Dharura (Emergency Procurement).
Mheshimiwa
Spika:
Kama
tulivyokwisha eleza kwamba, kama utafanya rejea ya maneno
‘Emergency Procurement’ katika Sheria Na.9 ya mwaka 2005 na Kanuni zake,
utakutana na kanuni ya 27(1) inayozungumzia suala hili kwa uwazi wake. Hebu na
Tujikumbushe kwa kunukuu haya yafuatayo:
“Katika
mazingira yasiyo ya kawaida na ya dharura, pale ambapo Afisa
Mhasibu atazingatia kwa maslahi ya Umma, kwamba manunuzi yafanywe, ambayo
gharama zake zinazidi kiwango kilichopewa katika Kanuni hizi na muda hauruhusu
mamlaka kutumia njia ya kawaida, (Afisa huyo Mhasibu) kwa kuwajibika yeye
mwenyewe juu ya manunuzi hayo (atafanya manunuzi hayo),
lakini mara tu baada ya kufanya manunuzi hayo, atamuarifu Katibu Mkuu, Ofisi ya
Rais, Fedha Uchumi na Mipango ya Maendeleo, akimueleza sababu zilizompelekea
yeye kuacha kufanya manunuzi kwa njia ya kawaida na kopi ya barua hiyo
itapelekwa kwa Bodi yenye mamlaka ya kuthibitisha (kwa Shirika, Bodi ya
Wakurugenzi ya Shirika) na Idara ya Uhakiki Mali na Mitaji ya
Umma4”
Mheshimiwa
Spika:
Ukifanya
rejea ya nukuu hiyo hapo juu na zaidi katika maneno yaliyokozeshwa,
yatakufahamisha
kwamba, pamoja kukubaliana kwamba, kweli ununuzi wa majenereta hayo ulifanywa
katika kipindi cha dharura kubwa, lakini jee taratibu za ununuzi wa dharura kwa
mujibu wa Sheria zilifuatwa? Jawabu yake kwa Kamati ilikuwa nyepesi mno, kwamba
haikufuatwa kwa sababu Uongozi wa Shirika umeshindwa kuthibitisha kufuata kwa
taratibu hizo kwa kumuarifu Katibu Mkuu anaehusika na Fedha ama kopi ya barua
hiyo kupelekwa kwa Bodi na Idara ya Uhakiki Mali na Mitaji ya Umma.
Mheshimiwa
Spika:
Kama
hili halitoshi, unaweza pia
kufanya rejea ya kifungu cha 32(2) cha Sheria Namba 9 ya mwaka 2005, ambapo
utakutana na maelezo yafuatayo”
“The
choice of a procurement method shall first be approved by the Tender
Boards”
Mheshimiwa
Spika:
Kwamba,
Ni Bodi ya Zabuni ya Shirika la Umeme
iliyokuwa na wajibu wa kuthibitisha haja ya kutumika kwa njia ya ‘Emergency
Procurement’ na sio Kikao chochote ikiwa cha Makatibu Wakuu ama chenginecho. Kwa
kuwa Kamati imeshindwa kupata uthibitisho wa kuidhinishwa na Bodi, aidha kwa
kuridhishwa kwamba, hakuna Bodi yoyote ya Zabuni ya Shirika iliyokaa na kuridhia
njia hii, hakuna haja ya kurefusha sana maneno ya ufafanuzi wa hoja hii, Kamati
imejiridhisha kwamba, manunuzi ya majenereta hayo hayakuwa halali
kisheria.
Matumizi
ya Majenereta 32:
Mheshimiwa
Spika:
Kama
tulivyokwisha eleza awali, kwamba, kwa namna yoyote hoja hii ili ijibike vizuri,
ni lazima tuangalie iwapo majenereta yote 32 yaliyonunuliwa kwa utaratibu wa
hapo juu yanatumika ipasavyo kama ilivyokusudiwa kwa maslahi ya wananchi wa
nchi hii. Kamati
ilitembelea eneo la majenereta hayo yaliyopo eneo la Mtoni na kuzungumza na
mhusika aliyekuwepo katika eneo hilo na kupata maelezo kwamba, majenereta yote
isipokuwa moja, yanatumika na kufanya kazi kama kawaida, Kamati pia ilitaka
kujaribiwa kwa kuwashwa ili ijiridhishe, jambo ambalo limefanyika kwa uzuri
kabisa.
Mheshimiwa
Spika:
Wakati
Kamati inahoji juu ya jenereta moja ambalo halikuwepo wakati wa ukaguzi,
ilielezwa kwamba liliharibika wakati wa kuletwa kwake na hivyo ikalazimika
kurejeshwa kwa Kampuni
ya Mantrac. Hata hivyo, katika kikao cha pamoja na Kampuni hiyo, Dar es Salaam,
ilielezwa kwamba tayari jenereta hilo limeshawasilishwa na kufungwa katika eneo
la Mtoni na linafanya kazi. Kwa maana hii, Kamati imejiridhisha kwamba,
majenereta yote 32 yanafanya kazi.
Mheshimiwa
Spika:
Pamoja
na maelezo haya, ni vyema sasa tukaingia ndani kidogo katika ufahamu wa hoja
husika inayohoji “Iwapo upatikanaji wa majenereta 32 yaliyopo Mtoni ulifuata
sheria zinazohusika na kwa
nini hayatumiwi kwa manufaa ya wananchi wa Zanzibar?”. Hoja hii kwa
upande wa maneno tuliyoyakozesha inahoji juu ya sababu zinazopelekea majenereta
hayo kutotumiwa kwa manufaa ya wananchi wa Zanzibar. Yaani, ili kuijibu vizuri,
ni lazima kwanza ufahamu iwapo bado yanafanya kazi ama laa, lakini hoja yenyewe
inakubali kwamba majenereta yapo na yanafanya kazi, lakini kwa nini hayafanyi
kazi iliyokusudiwa kwa ufanisi wake ili wananachi wa Zanzibar wakaondokewa na
tatizo la mgao ama kukosa umeme wakati wowote wa maisha yao ya sasa!
Mheshimiwa
Spika:
Sasa
ni vyema tukajikumbusha kwamba, majenereta haya yamenunuliwa wakati wa
kukosekana kwa umeme Unguja na kwa ajili ya kuondosha tatizo kama hili wakati
wowote wa dharura, yaani yalipaswa yatumike ipasavyo wakati huo wa uhaba wa
umeme lakini pia kusiwe na
haja yoyote ya kuwepo kwa mgao wa umeme wakati huu tunaondelea nao. Yaani kwa
kuwa hivi sasa wananchi wote wa Unguja wanakosa umeme kwa muda wa saa 1:30
katika kipindi cha usiku, kulikuwa hakuna haja ya kuwepo kwa hali hii, kwa
sababu majenereta 32 kama yatatumika ipasavyo na kwa lengo lililokusudiwa,
tatizo hili halitakuwepo. Aidha, pia hakukuwa na haja ya wananchi kukosa huduma
ya umeme kutokana na kuzimwa masaa 12, 6 ama hata saa 1, kama inavyofanyika
takriban katika siku nyingi za mapumziko na siku za kawaida wakati wa asubuhi,
mchana na usiku.
Mheshimiwa
Spika:
Kama
hali ndio hii, jawabu ya wazi ni kwamba, majenereta hayo 32 hayatumiwi ipasavyo
kwa manufaa ya wananchi wa Zanzibar ambao bado wanaendelea kupata machungu ya
kukosa umeme wa uhakika na
matokeo yake ni kuharibikiwa katika shughuli zao za maisha ya kila siku.
Tunapenda ifahamike wazi kwamba, wakati wote wa kazi za Kamati, mjadala juu ya
kutotumika ipasavyo kwa majenereta hayo haukubishaniwa. Yaani hata Shirika
linakiri kwamba kuyaendesha majenereta hayo ni gharama kubwa na ni sehemu ya
kulitia hasara Shirika, lakini jambo muhimu ni kufahamu sababu zipi
zinazopelekea majenerea hayo kutotumika kama ilivyokusudiwa.
Mheshimiwa
Spika:
Kabla
ya kuanza kueleza sababu hizo, Uongozi wa Shirika
umeieleza Kamati kwamba, majenereta hayo baada ya kumalizika kipindi cha miezi
mitatu ya giza Unguja nzima, sasa yanatumika kupunguza mzigo wa usumbufu wa
umeme kwa wananchi kwa kuwashwa wakati umeme unapozimwa. Yaani kama umeme
ungelistahiki kuzimwa kwa masaa matatu (kwa mfano), saa 1 ama 12 wakati wa
asubuhi, mchana na usiku; basi kwa kutumia majenereta hayo, umeme ungelipatikana
kwa kutumiwa majenereta hayo kama mbadala wa umeme husika. Pia husaidia
kupunguza mzigo wa matumizi ya umeme wakati wa matumizi makubwa kutokana na
shughuli ama tukio Fulani. Kwa mfano wakati wa sikukuu yoyote ile, umeme
hutumika kwa kiwango kikubwa, na majenereta hayo husaidia kuongeza uzalishaji wa
umeme.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
maelezo haya, ni wazi kwamba majenereta hayo yanatumika,
labda tukitaka yatumike ipasavyo, ndio jambo linaloshindikana. Na hili
linatokana na sababu kadhaa, lakini kubwa ni ile inayoelezwa na Shirika wakati
wote kabla ya Kamati hii kulifanyia kazi suala hili, nayo ni kukosekana kwa
mafuta ya kuendeshea majenereta hayo. Hoja hii pia ilisimamiwa wakati wote wa
kazi za Kamati, na ilifahamika kwa uwazi wake pale Kamati ilipokutana na Kampuni
ya Mantrac. Yaani muda wote huo Kamati ilielezwa kwamba, mafuta yaliyohitajika
kuendeshea majenereta hayo ni ghali sana na ni tofauti na mafuta ya kawaida
ambayo hutumika kwa majenereta ama mashine nyengine.
Mheshimiwa
Spika:
Wakati
Kamati inapata ufafanuzi wake, ilielezwa na wauzaji wa majenereta hayo kwamba
yanatumia mafuta ya Diesel kama diesel nyengine, ingawaje wao kama Kampuni
na zaidi wakati wa ‘warranty’ ya majenereta hayo, waliwashauri Shirika kwa
maslahi ya uhai wa muda mrefu wa majenereta wasitumie diesel hii, ambayo mara
nyingi huwa na ‘calcium’ ambayo huathiri kidogo kidogo uimara wa majenereta. Kwa
maana hii, Kamati imeridhika kwamba, majenereta hayo hayatumiwi ipasavyo kwa
sababu Shirika halina uwezo mkubwa wa kununua mafuta yanayohitajika.
Mheshimiwa
Spika:
Wakati
Kamati inataka kujua sababu zipi zinazopelekea Shirika hili kushindwa kumudu
gharama za mafuta, wakati
lilishiriki ipasavyo kununuliwa kwake, na lilipaswa kuyaona haya kabla ya
majenereta hayo kununuliwa, ilielezwa na Meneja wa Shirika kwamba, hawapati
msaada wowote wa uendeshaji wake kutoka Serikalini (Administrative Costs),
kinyume na ushauri ambao wataalamu wa Shirika waliutoa wa kuitaka Serikali ama
ingeongeza kodi wakati wa kuingizwa kwake, ama kuchangia huduma za uendeshaji
kama vile ambayo hata TANESCO wanapata kutoka kwa Serikali ya Muungano. Kama ni
hivi, si vibaya kusema kwamba, Serikali Kuu imelibebesha Shirika mzigo usiouweza
wa kuyasimamia na kuyashughulikia Majenereta yanayotumia mafuta ya gharama
kubwa.
Mheshimiwa
Spika:
Muhtasari
wa Mambo yaliyobainika na Kamati
kufuatia Uchunguzi wake wa
Hadidu
hii Rejea:
- Unununi wa Majenereta 32 umefanywa na Shirika la Umeme kupitia Ufadhili wa USD 1,208,800.00 na kwa namna hii, Shirika lililazimika kununua Majenereta hayo kwa kufuata Sheria zinazohusika na Manunuzi ya Mali za Serikali, Zanzibar.
- Shirika limekiuka taratibu za manunuzi kwa kutoshirikisha vyombo vyake vinavyohusika na kazi ya manunuzi, ikiwa ni pamoja na Bodi ya Zabuni ya Shirika na Kitengo cha Manunuzi (PMU).
- Shirika limeingia hasara ya Tsh 31,179,000/- ya malipo ya faini kwa Kampuni ya Kichina (China Railway Jianchang Engeneering Co. (T) Ltd (CRJE), ambapo hasara hii imesababishwa na uzembe na ubinafsi wa aliekuwa Mwenyekiti wa Bodi ya Wakurugenzi pamoja na Wajumbe wote wa Bodi hii kwa ujumla.
- Majenereta 32 hayatumiwi ipasavyo kinyume na makusudio ya kununuliwa kwake, kwa sababu Shirika lilikurupuka kuyanunua bila ya kuangalia ukubwa na uzito wa gharama za uendeshaji wake.
- Meneja Mkuu wa Shirika la Umeme ametoa maelekezo yasiyo ya kweli kwa kukana Shirika lake kuhusika moja kwa moja na ununuzi wa majenereta 32.
- Serikali haijalichukulia kwa makini tatizo la kukosekana kwa umeme kwa muda wa miezi mitatu mfululizo mwaka 2010 kisiwani Unguja, ikiwa ni pamoja na kutofanya ukaguzi wowote wa matumizi ya fedha zilizotumika kurejeshea huduma hiyo; kufanya utafiti na kufahamu chanzo cha tatizo na utatuzi wake; pamoja na kuwachukulia hatua za kinidhamu na kisheria wale wote waliohusika na kadhia hii.
- Shirika halikuzingatia uwezo wa kuyaendesha majenereta waliyoyanunua na hivyo kununuliwa kwake kumebakia kuwa mzigo mzito wa Shirika na Serikali kwa ujumla, huku Serikali pia haioni haja ya kusaidia uendeshaji wa majenereta hayo.
- Kwa vile gharama za kununua mafuta ya disel maalum ni kubwa, na kwa sababu majenereta hayo yakitumi mafuta ya disel hii ya kawaida hayatakuwa na madhara, basi ni vyema Shirika litumie mafuta hayo kwa dharura.
Mheshimiwa
Spika:
HADIDU
REJEA YA SITA:
KIWANGO
CHA DENI LINALODAIWA ZANZIBAR NA TANESCO, NA IWAPO KUNA SABABU ZA MSINGI ZA
KUENDELEA KUWEPO KWA DENI HILO NA ATHARI ZAKE KWA MASLAHI YA
ZANZIBAR.
Mheshimiwa
Spika:
Hadidu hii rejea
ilimalizia kufuatiliwa Tarehe 01/10/2012 baada ya Kamati kukutana moja kwa moja
na Uongozi wa Shirika la Umeme la Tanzania, TANESCO na Shirika la Umeme la
Zanzibar liliwakilishwa na Meneja Mkuu aliefuatana na Meneja wake wa Fedha, Ndg.
Riziki Faki Hamad. Kabla ya kikao hicho kilichofanyika Dar es Salaam, Kamati
iliwahi kupata maelezo ya hoja hii kutoka kwa Uongozi wa Shirika na ndipo
ilipoamua kwenda Dar es Salaam na kukutana na TANESCO. Kwa namna Kamati
ilivyolifuatilia suala hili, inaona busara ufafanuzi ufuatao
ukapatikana:
Historia
ya Deni:
Mheshimiwa
Spika:
Historia
ya deni la Shirika la Umeme la Zanzibar inaanza katika mwaka 2008, kuanzia
Tarehe 1 Januari. Inawezekana sana kukawa na deni kabla ya muda huo, jambo kubwa
la kuzingatia ni taarifa
iliyowasilishwa kwa Kamati, inayoonesha mchanganuo wa deno hilo kuanzia muda
tuliokwisha kuueleza (Kiambatanisho
Nam 99), huku maelezo yote kuhusiana na deni hili kutoka kwa Meneja wa
ZECO na hata Uongozi wa TANESCO, yanakubaliana kwamba deni hilo lilianza wakati
huo. Kwa muda huo deni lililokuwa linadaiwa kwa ZECO ni Tsh. 1,871,545,517.70 na
kulipwa kidogo kidogo, mara mbili kwa mwezi, ila kutokana na sababu kadhaa, deni
hilo hadi kufikia Tarehe 1/06/2012 linakisiwa kufikia Tsh. 22,767,047,816.06
Mheshimiwa
Spika:
Inaelezwa
pia kwamba, Shirika la Umeme la Zanzibar linalifahamu deni hilo katika ngazi
mbili. Sehemu ya kwanza ni deni halali wanalodaiwa na TANESCO ambalo hili
halibishaniwi na sehemu ya pili ya deni hilo ni deni ambalo Shirika hili
linaona halina usahihi
wowote ule wa kudaiwa na TANESCO. Katika hali hii, inafaa upatikane ufafanuzi
juu ya madai hayo ya Shirika, na hoja zinazofuata zinatoa ufafanuzi
huo:
Msingi
wa Deni na kuendelea kwake:
Mheshimiwa
Spika:
Miongoni
mwa vipengele muhimu katika kutoa
ufafanuzi wa hoja hii, ni pamoja na kujiridhisha juu ya sababu za msingi
zinazopelekea kuwepo kwa deni hilo. Na inafahamika pia kwamba, Umeme ambao
Zanzibar tunatumia unatoka Tanzania bara, ambapo Shirika la Umeme la Tanzania,
TANESCO ni wakala wa Serikali ya Tanzania lenye jukumu la kununua na kusambaza
ama kutoa huduma ya umeme Tanzania bara. Wakati huo huo ifahamike kwamba,
TANESCO hununua umeme kutoka nchi jirani ambazo ni Uganda, Zambia na Kenya, na
katika hali hii kwa namna yoyote ile, haliwezi kumuuzia mtu ama taasisi nyengine
kwa hasara.
Mheshimiwa
Spika:
Lakini
pia imeelezwa kwamba, TANESCO hununua umeme huo kwa nchi hizo bila hata ya
kupunguziwa bei, na kwa kawaida kila nchi kati ya hizo, kuna chombo
kinachodhibiti bei, ambacho kwa kawaida huwa na
asilimia moja ya mauzo ya kila mwezi, ambayo kupatikana kwake kunatokana na
kukatwa asilimia moja ya fedha hizo kupitia mapato ya Mashirika ya Umeme na
hatimae huchangia kuendesha shughuli za Mamlaka hizo za kudhibiti bei. Kwa
Tanzania bara, kuna chombo kiitwacho EWURA (Mamlaka ya Udhibiti wa Masuala ya
Nishati na Maji, Tanzania), ambayo pamoja na majukumu mengine, ina dhima ya
kudhibiti bei ya umeme unaosambazwa kwa wananchi na watumiaji mbali mbali nchini
Tanzania. Na kwa maana hii, kuongozeka kwa bei ya Umeme dhidi ya ZECO, pia
kunanasibishwa sana na udhibiti wa bei ya umeme kuanzia mwaka 2008, chini ya
EWURA.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
maana nyengine, kabla ya mwaka 2008, TANESCO ndio iliyokuwa inadhibiti bei ya
umeme kwa wateja wake wote, ikiwa ni pamoja na
Shirika la Umeme la Zanzibar (ZECO), lakini kuanzia mwaka 2008, suala la bei ya
umeme kwa wateja wake, TANESCO ilitakiwa kutoa kiwango ambacho EWURA
wamekiidhinisha, hali ambayo sio tu kulifanya Shirika hili la TANESCO kutoza bei
iliyoidhinishwa na EWURA, lakini pia hulazimika kutoa asilimia moja ya mapato
yake na kuipa EWURA, Mamlaka ambayo inategemea kujiendesha kupitia fedha hizo za
asilimia moja, zinazotozwa kwa TANESCO na wateja wengine ama vyombo vilivyo
chini ama katika mamlaka yake.
Mheshimiwa
Spika:
Katika
kulisisitiza suala hili, Uongozi wa ZECO ukiwa pamoja na Uongozi wa TANESCO,
waliieleza Kamati kwamba, kuanzia Januari 2008, bei ya umeme iliyokuwa inauzwa
kwa ZECO ni Shilingi 34/- kwa Uniti (kWh); Shilingi 4,755/- kwa kVA na Shilingi
8,534/- kama
‘Customer Service Charge. Kwa maana hii, maelezo ya Uongozi wa ZECO
yalithibitisha kwamba, Shirika lao lilikuwa angalau linamudu kulipa gharama hizo
za umeme kwa TANESCO, kwa kiwango kinachoridhisha. Na kwa wakati huo, ilielezwa
kwamba, katika mwaka wa 2008 Shirika la Umeme la Zanzibar, lilikuwa linadaiwa
Tsh. 1.871,545,517.70, wakati ambao EWURA bado haijakabidhiwa dhamana ya
kusimamia bei husika kwa TANESCO.
Mheshimiwa
Spika:
Aidha,
kuanzia mwezi wa Januari, 2011, bei ya umeme iliongozeka kwa wastani wa
asilimia 18%. lakini kutokana na hali kuwa mbaya kila siku na mzigo wa madeni
kuongozeka, na zaidi baada ya usimamizi wa EWURA, sasa deni hilo limeongezeka
zaidi na kufikia Tsh. 22,767,047,816.06 na Kamati imethibitishiwa kwamba, deni
hilo litaendelea kukua siku hadi siku kutokana na utaratibu wa malipo uliopo
hivi sasa. Kwa mantiki hii, Kamati imeelezwa kwamba, baada ya kuwepo kwa
shughuli za EWURA, ZECO hulazimika kulipia asilimia 3 (Tariff 3) na hii ni baada
ya kutoa gharama za usambazaji (Cost of Distribution) ambazo ni asilimia 21.6.
Ni sawa na kusema kwa utaratibu huu kwamba, bei ya umeme ilikuwa shilingi 65.86
kwa kWh; Shilingi 8,114.40 kwa kVA na Customer Service Charge ni Shilingi
10,146.00.
Mheshimiwa
Spika:
Vile
vile kuna jambo la msingi kuhusiana
na kuwepo na kuendelea kwa deni hilo. Kamati imeelezwa kwamba, kwa mujibu wa
huduma ya umeme unaouzwa kwa ZECO, Shirika hili hulazimika kulipia takriban
Bilion 3 kwa kila mwezi, wakati uwezo wa Shirika hili la Umeme la Zanzibar, ni
kulipia Bilioni 1.6 tu, tena hulipia kwa awamu (Installments) mbili kwa mwezi.
Aidha, Kamati imefahamishwa kwamba, makusanyo ya ZECO kwa malipo ya humua yote
wanayoitoa Zanzibar, ni sawa na Bilioni 3 kwa kila mwezi, na ni hizo hizo
wanazotakiwa kulipa kwa TANESCO kwa mwezi, kwa maana hii, iwapo ZECO wataamua
kulipia deni wanalodaiwa na TANESCO, hawataweza kujiendesha.
Mheshimiwa
Spika:
Kutokana
na hali hii, ndio maana ZECO hulipia Bilioni 1.6 (tena kwa kujitutumua), wakati
ilitakiwa ilipie Bilioni zote 3. Hoja kubwa iliyoelezwa
kwa Kamati kuhusiana na suala hili, ni malipo makubwa (Tariff) inayotozwa
kuanzia mwaka 2008, kiasi kikubwa cha hali hii kimesababishwa na EWURA. Madai
haya yaliifanya Kamati kuona ipo haja ya kukutana na EWURA, ili kujiridhisha juu
ya maelezo yaliyotolewa na Shirika la Umeme la Zanzibar na kuthibitishwa na
Uongozi wa TANESCO, lakini kutokana na uchache wa muda, Kamati haikupata nafasi
ya kukutana na Uongozi wa EWURA.
Mheshimiwa
Spika:
Hata
hivyo, Kamati inakubaliana kwamba, Shirika la Umeme halina uwezo
wa kulipa deni la TANESCO kwa ukamilifu wake, lakini pia hali hii, pamoja na
mzigo wa lawama kutupiwa EWURA, Kamati inaamini kama ZECO wangelisimamia
ipasavyo vyanzo vyake vya mapato, na kurekebisha kasoro nyingi za utendaji, kama
tulivyozieleza hapo awali katika hadidu rejea zilizotangulia, basi isingelikuwa
na mzigo wa deni kubwa kama ililonalo na kama ingelilazimika kuwa na deni hilo,
basi ukubwa wake na athari zake kwa wananchi wa Zanzibar, zingelipungua
sana.
Hatua
zilizochukuliwa na Serikali
kulipatia ufumbuzi deni la ZECO kwa TANESCO:
Mheshimiwa
Spika:
Wakati
Kamati inafanya mahojiano na Mkurugenzi kuhusiana na hoja hii, ilifahamishwa
kwamba, pamoja na deni linaloikabili Shirika la Umeme la Zanzibar, deni hilo
lilikuwa kubwa zaidi hapo awali na hivyo,
Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar, kupitia Wizara ya Ardhi, Makaazi, Maji na
Nishati ilifuatilia suala hili kwa kukaa pamoja na Wizara ya Nishati na Madini
ya Tanzania, pamoja na Uongozi wa mashirika yote mawili, ZECO na TANESCO, Tarehe
27/01/2012, kwa ajili ya kuzungumzia namna gani deni hilo litashughulikiwa,
lakini pia ilikuwa ni sehemu ya ZECO kuwasilisha malalamiko yao na kero zao, juu
ya upatikanaji wa huduma ya Umeme kutoka kwa Kampuni ya TANESCO.
Mheshimiwa
Spika:
Kikao
hicho kilichokuwa na ajenda
kuu mbili, ambazo ni deni la Shirika la Umeme la Zanzibar kwa TANESCO na ajenda
ya pili ilihusiana na Ongezeko la bei za umeme kwa Shirika hili la Umeme la
Zanzibar (ZECO). Kikao hicho pia kilikusudia kuondosha kasoro zilizopo na
mzozano wa siku nyingi, kilihimiza sana ushirikiano wa pamoja kwa Taasisi mbili
hizi, huku kikijikita kufanya maamuzi kama yanavyofahamika katika Kiambatanisho
Namba 100 cha ripoti yetu.
Deni
halisi linalodaiwa kwa ZECO:
Mheshimiwa
Spika:
Deni halisi
lililokuwa linadaiwa kwa Shirika la Umeme la Zanzibar, ambapo kabla ya kufanyika
kwa kikao cha pamoja baina ya Wizara ya Ardhi, Makaazi, Maji na Nishati ya
Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar pamoja na Wizara ya Nishati na Madini ya
Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Shirika la Umeme la Zanzibar lilikuwa na deni
la Tsh. Bilioni 62.37, lakini kutokana na mazungumzo hayo, iliwafikiwa kwamba,
Serikali ya Jamhuri ya Muungano italipa tofauti ya Tsh. 39 bilioni Nukta 7
(39,719,620,794.42) huku deni linalobakia, yaani Bilioni 22 (22,654,923,389.22)
litaendelea kuwa chini ya ZECO.
Mheshimiwa
Spika:
Aidha,
imeelezwa kwamba, ili deni hilo la Bilioni 22 kuweza kulipwa, mchanganuo
uliokubalika ni pamoja na ZECO kutakiwa kulipa Tsh. 5,067,297,860.18 kwa deni
linaloanzia mwezi wa Januari 2008, hadi
Disemba 31, ya mwaka 2010. Sambamba na hili, pia walitakiwa kulipa kwa kipindi
kilichoanzia Januari 1, 2011 hadi Januari 14, 2012 jumla ya Tsh.
17,587,625,529.04.
Mheshimiwa
Spika:
Pamoja na
ufafanuzi huo hapo juu, kuhusu kima halisi cha malipo ya TANESCO ambayo ni dhima
ya ZECO kuhakikisha kinalipwa, Kamati imefahamishwa kwamba, mwelekeo wa malipo
hayo utapatikana mara tu baada ya EWURA watakapokamilisha tathmini ya gharama.
Hii ni kwa sababu, mpaka Kamati inafika kuifanyia kazi hadidu hii rejea, EWURA
bado hawajakamilisha kufanya tathmini halisi ya TANESCO, ili kujua namna gani
wateja wake, ikiwa ni pamoja na ZECO watalazimika kulipia gharama ya umeme kwa
mnasaba wa mabadiliko yaliyokusudiwa.
Mheshimiwa
Spika:
Hata
hivyo, Kamati ilifahamishwa kwamba, kwa
matarajio ya ZECO, tathmini hiyo ilitarajiwa iihusishe kwa ukamilifu wake kwa
mnasaba wa hoja kwamba, Shirika la Umeme la Zanzibar linatofautiana sana na
wateja wengine wa TANESCO, lakini pia, haja ya kufanyika kwa tathmini hiyo
imetokana na mgogoro wa muda mrefu, unaohusiana na uhalali wa bei ya umeme baina
ya ZECO na TANESCO. Hivyo basi, kwa namna yoyote ile iwayo, EWURA wanalazimika
kukutana na Uongozi wa ZECO, ili utoe maelezo yao ya kina kuhusiana na suala
zima la huduma ya umeme wanayoipata kutoka TANESCO.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
maana nyengine, EWURA wametafuta Mshauri Mwelekezi, mwenye dhamana ya kufanya
utafiti kamili juu ya mapato yanayotokana na TANESCO na hatimae aishauri EWURA
juu ya njia bora za kutumika kuhakikisha mapato hayo yanapatikana kwa wakati
na kwa manufaa ya Taifa. Katika kufanya utafiti huo, Mshauri Mwelekezi amekutana
na TANESCO mara kadhaa na kupata idadi halisi ya wateja wake wanaopata huduma za
umeme, lakini kwa bahati mbaya, pamoja na umuhimu wake, Mshauri huyu Mwelekezi,
bado hajakutana na Uongozi wa ZECO, ili nao ukatoa maelezo yao kuhusiana na kazi
waliyopewa.
Athari
za Deni hilo kwa Maslahi ya Zanzibar:
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
ujumla wake inaaminika na kukubalika kwamba, deni hilo lina athari kubwa kwa
Zanzibar, za kiuchumi, kisiasa
pamoja na kijamii. Kamati ilielezwa hoja hii kwa mnasaba wa Mtumiaji wa mwisho
(End User), maelezo haya pia yalisisitizwa kwa kutolewa mfano wa Kampuni za
biashara zinazomilikiwa na Mfanya biashara maarufu nchini, Ndg. Salum Bakhressa,
ambazo kwa kawaida baadhi yao hupatikana sehemu zote za Jamhuri ya Muungano,
kwamba, zinapokuwa Tanzania bara, zinatozwa na kulipia gharama za umeme kwa
thamani ya ‘Unit’ moja kwa Tsh. 118 wakati huo huo zinazofanyakazi Zanzibar,
hutozwa kwa gharama ya kila ‘Unit’ kwa Tsh. 210. Hii ina maana kwamba, ukichukua
gharama za umeme pekee, ni wazi kwamba, wafanya biashara watakimbilia kufanya
biashara na kuanzisha viwanda vikubwa nchini Tanzania bara, huku wakiikimbia
Zanzibar kwa sababu ya gharama kubwa za umeme.
Mheshimiwa
Spika:
Sambamba na hilo,
miongoni mwa athari za wazi wazi ni pamoja na mzigo mzito wa gharama za umeme
unaowakabili wananchi wa Zanzibar, kutokana na kulazimika kulipia umeme kwa
gharama ya juu, huku uwezo wa wananchi walio wengi ni mdogo na kipato chao
hakilingani na gharama za umeme wanazolipa kwa ZECO. Suala hili liko wazi,
kwamba, mara nyingi husababishwa na ongezeko la gharama za umeme kwa upande wa
ZECO, ambapo pia hulazimika kwa namna yoyote ile kuwauzia wananchi kwa gharama
ya juu zaidi, ili waweze kujiendesha kwa faida na kuendeleza uhai wa
Shirika.
Muhtasari
wa Mambo yaliyobainika na Kamati
kufuatia Uchunguzi wake wa
Hadidu
hii Rejea:
Mheshimiwa
Spika:
i.
Shirika la Umeme la Zanzibar hadi mwezi Juni 2012 lilikuwa linadaiwa
Tsh.22,767,047,816.06/- na
TANESCO.
ii. Shirika
linashindwa kulipa deni linalodaiwa na hii pia inatokana na kuwepo kwa Uongozi
unaoshindwa kusimamia ipasavyo mapato halisi ya Shirika.
iii. Deni
linalodaiwa Shirika la Umeme lina athari kubwa za kiuchumi kwa wananchi na nchi
ya Zanzibar.
SEHEMU
YA TATU:
HITIMISHO:
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
kawaida katika muongozo wa namna gani Kamati za Baraza zingelimalizia uandishi
na uwasilishaji wa ripoti yake, kama ilivyoelekezwa na kanuni ya 121(5) ya
Kanuni za Baraza la Wawakilishi, ni
kuzungumzia katika sehemu ya tatu ya ripoti husika, Hitimisho ama muhtasari wa
mambo ikiwa ni pamoja na mapendekezo ya Kamati juu ya kazi waliyokwishaifanya.
Kabla ya kutoa mapendekezo ya Kamati hii, ni vyema kukupongeza wewe Mhe. Spika
na Wajumbe wote wa Baraza la Wawakilishi kwa maamuzi yao ya kuipa kazi maamulu
(yenye hadhi sawa na Kamati Teule), Kamati ya Kuchunguza na Kudhibiti Hesabu za
Serikali na Mashirika (P.A.C), jambo hili ni la kihistoria kwa Kamati ya P.AC ya Baraza, mbali na zile kazi zake za
kila siku, kama zinavyoelezwa katika Kanuni ya 118(2) ya Kanuni za Baraza la
Wawakilishi, Toleo la 2012, leo tunahitimisha kazi maalum ya kuchunguza utendaji
wa Shirika la Umeme, tunashukuru na kupongeza hatua hii.
Mheshimiwa
Spika:
Ni
wazi kwamba, kazi hiyo
iliyohitaji utaalaumu wa kina katika kuchunguza na hatimae kutoa ripoti ya
Shirika la Umeme la Zanzibar, inaashiria wazi kwamba, Wajumbe wa Kamati hii
wamefainikiwa kwa kiasi kikubwa kueleza walichokigundua katika uchunguzi wao,
aidha, ni vyema pia tukafahamu kwamba, haikuwa rahisi hata kidogo kuifanya kazi
hii, ukizingatia ukweli kwamba, Shirika hili linafanya kazi ya kitaalamu na
pasipo kutoa ushirikiano wao wa dhati kwa Kamati, hali ya ugumu wa kupatikana
taarifa sahihi pamoja na namna ya kuzitolea ripoti, ingeliikwaza Kamati.
Tunapenda tutoe shukurani zetu kwa Watendaji na Viongozi wote wa Shirika,
waliotoa mashirikiano yao kwa Kamati, na zaidi kwa zile Taasisi zilizohusika na
kazi za Shirika, ikiwa ni pamoja na Uongozi wa Kampuni ya Mantrac ya Dar es
Salaam na Shirika la TANESCO, na taasisi nyengine zilizohusika.
Mheshimiwa
Spika:
Pamoja
na pongezi hizo, Kamati haitaacha kusema kuhusiana na baadhi ya Watendaji ikiwa
ni pamoja na Meneja Mkuu wa Shirika, kwa baadhi ya wakati kutotoa
mashirikiano yao ya
dhati kwa Kamati na hata kujaribu kuficha ukweli, kwa lengo la kuifanya Kamati
ishindwe kutimiza wajibu wake. Tunapenda kuwakumbusha kwamba, maamuzi ya Baraza
la Wawakilishi, kuipa Kamati ya Kuchunguza na Kudhibiti Hesabu za Serikali na
Mashirika, kazi maalum ya kuchunguza utendaji wa Shirika la Umeme, badala ya
kuunda Kamati Teule, hayakuwa na maana ya kutaka kuukomoa Uongozi wa Shirika ama
kutoa hujuma na hutuma dhidi ya Shirika lenyewe.
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
ujumla wake, kazi hii kukabidhiwa kwa Kamati hii,
imefanywa kwa nia njema na kuisaidia Serikali pamoja na Shirika lenyewe katika
utekelezaji wa majukumu yake, ili lile lengo la kuanzishwa na kuwepo kwake
liweze kuinufaisha nchi hii, lakini zaidi kuwa fanisi katika kutoa huduma zake
kwa wananchi. Haitakuwa pia uungwana kwa Kamati kuacha kuwaomba radhi watendaji
wa Shirika na Uongozi wake, iwapo kulitokezea kukwaruzana na Wajumbe ama
Sekretarieti ya Kamati yetu. Tunafahamu kwamba, Zanzibar ni ndogo na takriban
watu wake ni ndugu, na inapotokezea kazi kama hizi za kiuchunguzi kwa lengo la
kuwasaidia wananchi wetu, kujuana huku ama muhali kwa namna yoyote hulazimika
kuwekwa pembeni, ili ukweli uweze kuchukua nafasi yake.
Mheshimiwa
Spika:
Kamati
inaendelea kuchukua fursa hii kuwapongeza na kuwashukuru zaidi wananchi mbali
mbali wasiokuwa wafanyakazi wa Shirika ambao waliotembelewa na Kamati na kutoa
mashirikiano yao mazuri kwa kueleza taarifa za kweli ambazo zimeisaidia sana
Kamati kukamilisha kazi yake. Sambamba na hili, Kamati pia inawashukuru Viongozi
wa Bodi ya Wakurugenzi, Tume ya Utumishi Serikalini, Shirika la Utangazaji la
Zanzibar na wengine, kwa mashirikiano yao mazuri waliyoyatoa pale walipoitwa na
Kamati na kwa utaratibu mwengine uliotumiwa na Kamati kupata taarifa
ilizozihitaji, kwa ujumla Kamati inawapongeza na kuwashukuru.
Mheshimiwa
Spika:
Kamati
inashukuru kumaliza kwa salama kazi hii nzito iliyotumwa kuifanya huku ikifahamu
kwamba, Serikali, Shirika la Umeme la Zanzibar na
zaidi kwa Bodi mpya ya Wakurugenzi iliyoteuliwa mwaka uliopita, wataifanya
ripoti hii sawa na kioo cha kujitizamia na kuona kasoro ziko wapi, lakini
msisitizo wa Kamati unaelekezwa kwa
Serikali kuwa jasiri katika kufanya maamuzi magumu ya kuondosha na
kutokomeza kabisa, mapungufu yote yaliyoelezwa wazi katika ripoti hii, bila ya
kuwa na muhali kwa maslahi ya nchi na wananchi wake. Si vyema kuendelea kuficha
uovi wa wachache, huku madhara yake yakaendelea kuisakama na kuihujumu nchi na
wananchi.
Mheshimiwa
Spika:
Kamati
inaamini kwamba, Ripoti hii ni kisima cha elimu na
hekima kisichokauka, iwapo itafanyiwa kazi, na ni sawa na kidonda kisichopoa,
iwapo Serikali bado itaendeleza kile
wananchi wanachokiita ‘Kulindana’ kwa maslahi ya wachache. Kwa Ripoti
hii, Baraza linaendelea kutekeleza vyema majukumu yake ya kusimamia maslahi ya
wananchi, na ni Ripoti itakayosaidia sana elimu na maarifa ya wananchi wote wa
Zanzibar na Tanzania kwa ujumla, lakini wasomaji wanaoutumia muda wao mwingi
kujisomea taarifa mbali mbali za Baraza na Mabunge mengine, wamepata rejea
itakayotosheleza kiu zao. Kwa kupitia ripoti hii, mambo mbali mbali ambayo kwa
muda mrefu ilikuwa ni kilio kwa wananchi dhidi ya utendaji wa Shirika, yamewekwa
wazi na kufahamika na hivyo, upeo wa wananchi hao na uelewa wa yepi
yanayofanyika katika Shirika, kwa kuisoma ripoti hii yatafikia
matilaba.
Mheshimiwa
Spika:
Kubwa
zaidi, baada ya maelezo yote hayo ni kwamba, Kamati itatoa mapendekezo yake kwa
mtindo wa kujumuisha hadidu rejea zote zilizohusika na
kufanyiwa kazi, na utaratibu huu unaelekezwa na kanuni ya 121(5) ya Kanuni za
Baraza la Wawakilishi Toleo la 2012, ingawaje haujazoeleka katika Ripoti za
Kamati hii ya P.A.C, na ripoti nyengine za Baraza, ambazo hueleza mapendekezo
yao katika sehemu ya Maudhui ya ripoti, lakini kwa kukidhi masharti ya kanuni
hii, mapendekezo hayo hufanyiwa muhtasari wake katika sehemu ya Hitimisho. Kwa
Ripoti hii, Mapendekezo ya kazi ya Uchunguzi kuhusu Utendaji wa Shirika la Umeme
kwa mnasaba wa hadidu rejea zilizokabidhiwa kwa Kamati, yataelezwa katika sehemu
hii ya Hitimisho kama kanuni inavyoelekeza moja kwa moja katika fasiri
yake.
Mheshimiwa
Spika:
Tumefanya
hivyo kwa lengo la kuipa wepesi Serikali kutekeleza mapendekezo machache
watakayoweza kuyatekeleza kwa ufanisi,
ili ile sababu ya uzito wa utekelezaji wake, isiendelee kuelezwa, kwani sio tu
huidhalilisha kwa kuonekana haiko makini katika dhamira yake ya kupiga vita
dhidi ya matumizi mabaya ya fedha za umma na matumizi mabaya ya madaraka kwa
baadhi ya watendaji wa Taasisi na Mashirika yake, ambapo katika lugha nyepesi ya
kileo huitwa ‘UFISADI’, lakini wananchi wa nchi hii na zaidi wale wanaofuatilia
kwa makini shughuli za Baraza, hupoteza imani na mapenzi kwa Serikali yao, jambo
ambalo haliridhishi na linahitaji kuondoshwa kwa umakini wa kutekeleza
mapendekezo ya Kamati za Baraza lakini pale yanaporidhiwa hugeuka na kuwa
maagizo ya Baraza la Wawakilishi.
MAPENDEKEZO
YA KAMATI
KUHUSIANA NA HADIDU REJEA
ZILIZOHUSIKA:
Mheshimiwa
Spika:
Kwa
mnasaba wa maelezo ya hapo juu,
Kamati inatoa mapendekezo yafuatayo kwa Baraza la Wawakilishi la Zanzibar ili
iiagize Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar, na kuitaka itekeleze mambo
yafuatayo:
- Viongozi wa Bodi ya Wakurugenzi waliomaliza muda wao 2012, misisitizo ukiwekwa kwa aliekuwa Mwenyekiti wa Bodi ya Wakurugenzi, Ndg. Moh’d Hashim Ismail, wachukuliwe hatua za kisheria kwa kuliingizia Shirika hasara zisizo za lazima, (Tsh.31,179,000/-) kwa malipo ya faini kwa Kampuni ya Kichina (China Railway Jianchang Engeneering Co. (T) Ltd (CRJE), ambapo hasara hii imesababishwa na uzembe na ubinafsi wa aliekuwa Mwenyekiti wa Bodi ya Wakurugenzi pamoja na Wajumbe wote wa Bodi hii kwa ujumla.
- Menejimenti ya Shirika la Umeme ichukuliwe hatua za kinidhamu, kwa uzembe wa kutosimamia ipasavyo majukumu ya Shirika, kuleta migogoro miongoni mwa wafanyakazi wake, kushindwa kulisimamia Shirika, Shirika kupoteza mapato yake, kujenga mazingira ya upendeleo yenye kuleta ubaguzi katika kazi na kupunguza ufanisi katika utendaji wa Shirika la Umeme kwa ujumla.
- Wafanyakazi wote wa Shirika waliotajwa kuhusika moja kwa moja ama kwa namna yoyote ile katika ripoti hii, pamoja na Watendaji wa Serikali waliokuwa sio waajiriwa wa Shirika ikiwa ni pamoja na Mkurugenzi wa Shirika la Utangazaji la Zanzibar (ZBC-TV) alieruhusu Kampuni ya Zanzibar Data Com kutumia umeme kinyume na taratibu na Sheria, wachukuliwe hatua za kinidhamu na kisheria kutokana na kuhusika kwao katika kulihujumu Shirika kwa njia yoyote ile.
- Serikali ipige marufuku na isimamie kwa udhati Kampuni zote binafsi, ikiwa ni pamoja na Kampuni ya GECCO kufutiwa vibali (ambavyo Kamati inaamini vimetoka kinyume na Sheria ama kwa namna yoyote iliyo), na badala yake kazi zinazohusiana na utoaji wa huduma ya umeme ziendelee kufanywa na Shirika la Umeme pekee, kama Sheria Nam 3 ya mwaka 2006, inavyoelekeza.
- Watendaji wa Shirika ambao pia ni wafanyakazi ama wamiliki wa Kampuni ya GECCO (pamoja na wafanyakazi wa Shirika wanaosaidia kazi za GECCO) kama walivyotajwa moja kwa moja ama kwa utaratibu wowote katika ripoti hii, wachukuliwe hatua za kinidhamu kwa kudhoofisha utendaji kazi na ufanisi wa Shirika.
- Kwa kuwa uendeshaji wa majenereta 32 umekuwa ni mzigo mkubwa kwa Shirika, Serikali ama ichangie ruzuku katika Uendeshaji wake, au kutafutwe utaalamu utakaowezesha majenereta hayo kutumia diseli ya kawaida iyenye gharama nafuu au yauzwe na badala yake yatafutwe mengine kwa mujibu wa Sheria, yatakayoweza kutumika kama inavyokusudiwa.
- Kwa kuwa Kamati imepata wasi wasi kwamba kuna hujuma imefanyika iliyopelekea kukosekana kwa umeme Unguja ndani ya miezi mitatu 2009/2010, Serikali, ndani ya kipindi cha miezi mitatu baada ya kuwasilishwa ripoti hii, iunde Tume iliyohuru ya Kuchunguza chanzo na sababu zilizopekea kukosekana kwa umeme huo na ripoti yake iwasilishwe na kujadiliwa katika Baraza la Wawakilishi.
- Kwa kuzingatia matakwa ya Katiba, Serikali, kupitia Ofisi ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali Zanzibar, ifanye ukaguzi wa fedha zilizotumika kurejesha huduma ya Umeme, Unguja baada ya kuzimika na kukosekana kwa kipindi cha miezi mitatu (Disemba hadi Machi, 2010).
- Bila ya kuathiri masharti ya Katiba, Ofisi ya Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali, ifanye ukaguzi maalum wa Hesabu za Shirika kwa kipindi cha miaka mitatu (2009-2012).
- Kwa kuwa Zanzibar hakuna chombo kinachoratibu bei ya umeme, kama vile EWURA kule Tanzania bara, na kwa kuwa ZECO hujipangia bei kwa matakwa ya EWURA, Serikali ilete Sheria ya kuanzisha chombo kitakachohusika na kudhibiti bei ya umeme Zanzibar, ambapo pamoja na majukumu yake mengine, kitashauriana kwa karibu na EWURA ili ZECO iweze kutoa huduma bora na fanisi na kupatikana kwa muafaka wa bei ya umeme Zanzibar.
- Kwa kuwa moja kati ya dosari kubwa ya deni la umeme inalodaiwa ZECO na TANESCO inatokana na Zanzibar kukosa umeme wake, na kwa kuwa katika hili wananchi wa kawaida ndio wanaoumia na kuathirika zaidi, Serikali ihakikishe Zanzibar inazalisha umeme wake wenyewe na sio kuendelea kutegemea umeme kutoka Tanzania bara.
Mheshimiwa
Spika:
Kama
nilivyotangulia kueleza awali mwanzoni mwa ripoti
hii kuwa Baraza letu kama chombo cha wananchi, limo katika mageuzi makubwa ya
kufikia matakwa kamili ya utekelezaji wa DHANA YA UTAWALA BORA . Hapa nakusudia
kusisitiza umuhimu wa Baraza kwamba ni chombo kilichopo kwa niaba ya wananchi,
kuweza kufahamu na kutekeleza wajibu wake kwa maslahi ya wananchi. Aliyekuwa
Waziri wa Fedha wa Marekani Bw. Alexander Hamilton, aliwahi kusema kuwa “Those
who stand for nothing fall for anything”.
Kwa upande
mwengine Serikali nayo kwa upande wake haina budi kutekeleza wajibu wake wa
kutekeleza maagizo ya chombo hichi, maagizo ambayo ndio kauli ya
wananchi.
Mheshimiwa
Spika:
Kamati
yetu imefanya kazi kubwa na ngumu. Lengo la ripoti hii na mapendekezo yake kwa
Baraza ni nyenzo ambayo itaisaidia Serikali kulifanyia mageuzi
makubwa shirika la umeme ili liweze kutekeleza vyema majukumu yake kwa ufanisi.
Serikali ina wajibu wa kuona na kukubali ukweli kwamba Shirika la umeme
linakabiliwa na changamoto kubwa na nyingi, changamoto zinazohitaji kupatiwa
majibu ya haraka sana kwa nia ya kulinusuru na hivyo kurejesha imani na
matumaini ya wananchi. Katika kulisisitiza hili nakumbuka maneno yaliyotamkwa na
mwandishi na mwanasayansi mmoja maarufu Benjamin Franklin aliyesema, “the
way to see by faith is to shut the eye of reason”.
Ni matumaini
yangu kama yalivyo matumaini ya Kamati kwamba, Wajumbe wa Baraza hili
wanamatumaini makubwa sana ya kufanyika mageuzi makubwa kwa Shirika letu la
Umeme, ili malengo na mafanikio yake, yawanufaishe wananchi
waliotutuma.
Mheshimiwa
Spika:
Naomba
nimalizie kwa kukushukuru kwa mara nyengine tena kwa kunipa nafasi hii na
kutumia muda mwingi wa Baraza lako katika kuwasilisha ripoti hii. Aidha naomba
niwashukuru sana wajumbe wenzangu kwa utulivu, usikivu na umakini mkubwa
waliouonyesha wakati wakifuatilia
uwasilishaji wa ripoti hii ambapo mimi nimeiwasilisha kwa muhutasari lakini
mikononi mwenu muna ripoti kamili pamoja na orodha kubwa ya viambatanisho, kama
sehemu ya ushahidi kwa kile
tulichokielezea
katika ripoti hii. Ni imani yangu kuwa waheshimiwa wajumbe mutapata muda mzuri
wa kutafakari, kuvichambua na kuichangia kwa nia ile ile ya kuisaidia Serikali
yetu katika kuliimarisha Shirika hili.
Mheshimiwa
Spika:
Tunazidi
kupendekeza kwamba, ripoti hii na ibakie katika Maktaba ya Afisi ya
Baraza la
Wawakilishi, ili iwe rahisi kwa kila mtumiaji wa maktaba hiyo kuipata ripoti hii
kwa wepesi, igawaje pia kwa kuzingatia masharti na taratibu za maktaba
zilizowekwa. Mwisho
kabisa na kwa msisitizo wa kipekee, Kamati inaliomba Baraza hili tukufu iiagize
Serikali iyatekeleze mapendekezo ya ripoti hii ndani ya miezi 3 kutoka tarehe ya
kuwasilishwa kwa ripoti hii na hatimae Serikali iwasilishe taarifa ya
utekelezaji wake katika Baraza hili tukufu.
Mheshimiwa
Spika:
Nawashukuru
sana kwa kunisikiliza na sasa NAOMBA KUTOA
HOJA.
Imesainiwa
na kuthibitishwa na
Mhe.
Omar Ali Shehe,
Mwenyekiti,
Kamati
ya Kuchunguza na Kudhibiti Hesabu za Serikali na Mashirika,
Baraza
la Wawakilishi,
Zanzibar.
1 Hansard, Baraza la Wawakilishi,
tarehe 12/04/2012.2 Tarehe ya Vocha hii imekosewa, yaani imeandikwa 27/06/2010, wakati inahusika na mwezi wa October, 2010.
3 Vocha hii nayo imekosewa kitarehe kwa kuandikwa 27/06/2010, wakati tarehe sahihi ni 27/10/2010.
4 Tafsiri ni yetu.
No comments:
Post a Comment